پای لرزان نظام مراقبت از سالمندان

به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایرنا،لبررسی‌ها نشان می‌دهد موفقیت جامعه بشری در پیشرفت علوم پزشکی، بهبود سطح سلامت مردم و ارتقای سبک زندگی، جهان را در آستانه سالمندی قرار داده است.

بر اساس گزارش سازمان جهانی سلامت بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰ نسبت جمعیت سالمندان جهان تقریبا دو برابر خواهد شد و از ۱۲ درصد به ۲۲ درصد افزایش خواهد یافت. بر اساس گزارش سازمان جهانی سلامت بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰ نسبت جمعیت سالمندان جهان تقریبا دو برابر خواهد شد و از ۱۲ درصد به ۲۲ درصد افزایش خواهد یافت

این در حالی است که سرعت تغییرات جمعیتی در کشورهای درآمد کم و متوسط بیشتر است و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد در سال ۲۰۵۰ حدود ۸۰ درصد افراد سالمند جهان در این کشورها زندگی می‌کنند. بنابراین اگر چه افزایش امید به زندگی یک دستاورد و آرمان ارزشمند برای نظام‌های سلامت است، اما لزوما افراد سالمند، سالمندی سالم و فعالی را تجربه نمی‌کنند.

شواهدی مبنی بر اینکه این افزایش عمر همواره همراه با سلامتی باشد بسیار کمیاب است. بدین ترتیب افزایش جمعیت سالمندان و افزیش بار ناشی از بیماری‌های مزمن در سال‌های آتی از بزرگترین چالش‌های نظام سلامت در اغلب کشورهای جهان از جمله ایران خواهد بود. این در حالی است که بیشتر مشکلات بهداشتی که سالمندان با آن مواجه هستند را می‌توان با مداخله به هنگام و مناسب پیشگیری کرد و یا بروز آنها را به تاخیر انداخت.

«محسن شتی و همکارانش» در مطالعه‌ای با عنوان «چالش‌های نظام مراقبت از سالمندان در ایران: یک مطالعه کیفی» به این موضوع توجه کرده و به این پرداخته‌اند که باوجود اهمیت این موضوع در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، تمرکز مراقبت‌های بهداشتی و درمانی با نیازهای فعلی و آتی جامعه همخوانی نداشته است و در دهه‌های گذشته تمرکز اصلی نظام سلامت در ایران بر کودکان ، مادران باردار و بیماری‌های عفونی بوده و توجه چندانی به سالمندان نشده است.

خلاصه این مطالعه را در ذیل می‌خوانید:

چالش‌های نظام سلامت در ایران

حاکمیت

نبود سازمان واحد و با اختیارات کافی به عنوان متولی خدمات سالمندی، تدوین نشدن سیاست‌ها و برنامه‌های سالمندی با مشارکت همه ذینفعان، فقدان یا ضعف سیستم‌های پایش و نظارت برنامه‌ها و سیاست‌های ابلاغی به سازمان‌های ذینفع برنامه سالمندی و غیرفعال بودن و یا فعالیت کم شورای سلامت سالمندی از جمله مسایل و مشکلاتی هستند که در ذیل مفهوم حاکمیت به سیستم مراقبت از سالمندان وارد است. همچنین وجود دستگاه‌های موازی و غیرحرفه‌ای، ضعف در همکاری بین بخشی بین ذینفعان اصلی و فقدان جهت‌گیری‌های راهبردی در برنامه‌های سلامت سالمندان از دیگر چالش‌های موجود در این زمینه است.

ارائه خدمت

خدمات ارائه شده به سالمندان در ایران ساماندهی و پوشش مطلوبی ندارد و با چالش‌هایی از جمله فقدان کلینیک‌ها و بیمارستان‌های تخصصی سالمندی، تجمع امکانات در کلان‌شهرها و فقدان فضاهای دوستدار سالمند مواجه است

خدمات ارایه شده به سالمندان در ایران ساماندهی و پوشش مطلوبی ندارد و با چالش‌هایی از جمله فقدان کلینیک‌ها و بیمارستان‌های تخصصی سالمندی، تجمع امکانات در کلان‌شهرها، فقدان فضاهای دوستدار سالمند، عدم وجود لینک بین سطوح مختلف پیشگیری تا توانبخشی، فقدان مراقبت‌های تسکین دهنده، عدم توجه به برنامه‌های چک آپ سالانه برای سالمندان، کیفیت پایین مراقبت در خانه‌های سالمندان و مراکز مراقبت روزانه و رفتار خود مراقبتی ضعیف سالمندان مواجه است.

نیروی انسانی سلامت

کمبود یا توزیع نامناسب نیروی انسانی متخصص، کمبود پزشکان، پرستاران و سایر نیروهای ارائه دهنده خدمات، فقدان یا ضعف دانش و مهارت نیروی اسنانی از جمله مراقبین سالمندان، توجه ناکافی به سالمندی در کوریکولوم‌های آموزشی تربیت نیروی انسانی و وجود دیدگاه پیرانگاری در درمان سالمندان از جمله چالش‌ها در این حوزه هستند.

تامین مالی

بسیاری از مشارکت کنندگان عقیده داشتند تامین مالی ارائه خدمات به سالمندان با چالش‌هایی از قبیل تحت پوشش بیمه نبودن بسیاری از خدمات مرتبط با سالمندان از جمله مراقبت در منزل، مراقبت در خانه سالمندان و برخی مراقبت‌های توانبخشی، سهم پایین سلامت سالمندان از بودجه عمومی کشور و مشارکت پایین خیرین در ارائه خدمات به سالمندان رو به رو است.
این چالش‌ها می‌توانند دسترسی اقتصادی و مالی سالمندان به مراقبت‌های سلامت مورد نیاز را کاهش داد و یا باعث بروز هزینه‌های کمرشکن در سالمندان شود.

سیستم اطلاعات سلامت

به باور اکثر مشارکت‌کنندگان ما در کشور یک نظام اطلاعاتی جامع و یکپارچه در خصوص اطلاعات کامل رفاهی، سلامتی و معیشتی سالمندان نداریم.
البته تا حدودی برخی سازمان‌ها از جمله سازمان بازنشستگی اطلاعات سالمندان را دارند اما این اولا مربوط به بخشی از جامعه است و ثانیا اطلاعات جامعی در خصوص وضعیت سلامتی، معیشتی و رفاهی سالمندان را پوشش نمی‌دهد.
یکی دیگر از چالش‌ها ذیل این مفهوم، فقدان پرونده الکترونیک و در نتیجه عدم دسترسی به تاریخچه بیماری‌های سالمندان است که می‌تواند منجر به بروز تداخلات دارویی در سالمندان، انجام درمان‌های تکراری و غیر ضروری و عدم اطلاع پزشکان از تاریخچه بیماری و تصمیم‌گیری بر اساس آنها شود.

برخی سازمان‌ها از جمله سازمان بازنشستگی اطلاعات سالمندان را دارند اما این اتفاقات مربوط به بخشی از جامعه است و ثانیا اطلاعات جامعی در خصوص وضعیت سلامتی، معیشتی و رفاهی سالمندان را پوشش نمی‌دهد

دسترسی به داروهای اساسی

اغلب مشارکت‌کنندگان دسترسی به داروهای اساسی در کشور را مناسب ارزیابی می‌کنند و معتقد هستند بیمه‌ها پوشش مناسبی از داروهای سالمندان ارائه می‌دهند، با این وجود مشکلاتی در حوزه دارویی مطرح است که عبارتند از تبعیت نکردن از درمان دارویی یا عدم تکمیل طول دوره درمان، فقدان یا ضعف در فعالیت‌های دوستدار سالمند در داروخانه‌ها، امکان وجود تداخلات دارویی به دلیل مراجعه به متخصصین مختلف و نداشتن پرونده الکترونیک، فراهم نبودن یا حذف برخی مکمل‌های دارویی ذکر شده در پروتکل‌های وزارت بهداشت در مراکز جامع سلامت و عدم دسترسی سالمندان بی‌بضاعت و تحت پوشش نهادهای حمایتی به داروها و مکمل‌های اساسی.

جمع‌بندی

نظام فعلی مراقبت از سالمندان در ایران پاسخگوی نیازهای سلامت سالمندان نیست و در هر شش بلوک ساختاری سازمان جهانی سلامت با چالش‌های متعددی مواجه است.
با توجه به وضعیت موجود و رشد سریع سالمندی در کشور، اصلاح و بازطراحی نظام مراقبت سالمندی برای پاسخگویی به نیازهای سالمندان امری ضروری و فوری است. از این رو ضرورت دارد قبل از آنکه پدیده سالمندی جمعیت در کشور به یک مشکل لاینحل و بحران تبدیل شود به آن پرداخته شود.
همچنین داشتن درک روشن از چالش‌ها و ضعف‌های موجود سیستم مراقبت سالمندان در کشور برای طراحی مداخلات موثر ضروری است.

منبع:

محسن شتی، امجد محمدی بلبان آباد، مهدی ذکایی، سیران محمدی بلبان آباد، ابراهیم قادری، قباد مرادی، حسین صفری، رضافدای وطن، مجید رحیمی، سلیه گوهری نژاد و بختیار پیروزی، » چالش‌های نظام مراقبت از سالمندان در ایران: یک مطالعه کیفی»، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی کردستان، دوره ۲۸، مرداد و شهریور ۱۴۰۲