مراقبین رسمی، کلید جبران عقب‌ماندگی ساختاری در مواجهه با موج سالمندی

رئیس سازمان بهزیستی کشور با اشاره به رشد سریع جمعیت سالمند در ایران، از آغاز اقدامات گسترده برای توسعه مراقبت‌های حرفه‌ای از سالمندان خبر داد و گفت: با رشد ۶۰۰ درصدی مراقبین رسمی سلامت در سال جاری و اجرای طرح‌هایی مانند بهزیست‌محله، تلاش می‌کنیم با تأخیر ساختاری در ارائه خدمات به سالمندان مقابله کنیم.

دکتر سید جواد حسینی؛ رئیس سازمان بهزیستی کشور، گفت: ما با تأخیر ساختاری خدماتی در حوزه سالمندان و عدم تناسب با رشد موجود جمعیتی مواجه هستیم. به عبارت دیگر، با پدیده رشد سریع اوج سالمندی در ایران و نقاطی از جهان روبه‌رو هستیم. اکنون نرخ رشد جمعیت در ایران ۰.۷ درصد و نرخ رشد سالمندی ۳.۷ درصد است و سرعت رشد اوج جمعیت سالمندی به قدری زیاد است که در سال ۱۴۳۰، حدود ۳۰ درصد جمعیت ایران سالمند خواهد بود.

وی افزود: متناسب با این سرعت رو به رشد، ساختار خدمات، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی را نداشتیم و با تأخیری مواجه هستیم. فوری‌ترین کاری که می‌تواند این تأخیر را جبران کند به‌کارگیری مراقبین رسمی سلامت و آموزش و توانمندسازی آن‌هاست.

۳۱ درصد زنان سالمند تنها هستند

رئیس سازمان بهزیستی گفت: موضوع دوم این است که با پدیده تنهایی و سالمندی مواجه هستیم. البته برخی فکر می‌کنند تنهایی سالمندی فقط در ایران وجود دارد اما در برخی کشورهای جهان نیز شاهد آن هستیم به عنوان مثال، در سوئد ۵۰ درصد سالمندان تنها هستند در حالی که در ایران این رقم در میان مردان ۷ درصد و در میان زنان ۳۱ درصد است اما آن کشورها متناسب با این تنهایی، برنامه‌ها و زیرساخت‌های لازم را فراهم کرده‌اند در حالی که ما در ایران چنین نکرده‌ایم.

وی افزود: بنابراین همین میزان از تنهایی، چالشی جدی است که مراقبین رسمی سلامت می‌توانند این خلأ را پر کنند. این پدیده همراه با افزایش طلاق در سالمندی نیز هست. طبق پیمایش‌های انجام‌شده، در سال ۱۳۸۵، ۳۸ هزار طلاق در گروه سنی سالمندان و در سال ۱۳۹۶، این رقم به ۸۶ هزار مورد رسیده است که خود موجب تشدید تنهایی در سالمندان می‌شود.

حسینی گفت: موضوع دیگر، زنانه شدن پدیده سالمندی است البته جامعه به طور کلی در حال زنانه شدن است به‌گونه‌ای که به ازای هزار زن سالمند، تنها ۹۲ مرد سالمند وجود دارد. بنابراین مراقبت حرفه‌ای از زنان سالمند تنها، ضرورت بیشتری پیدا می‌کند به همین دلیل سازمان بهزیستی، در ۱۹ استان کشور، ۵۱ هزار زن سالمند تنها را شناسایی کرده و به آن‌ها آموزش‌های خاص ارائه می‌دهد.

وی افزود: ۵۰ درصد سالمندان ایران احساس تنهایی و انزوا دارند و ۵۰ درصد آنان یکی از اشکال سالمندآزاری را تجربه می‌کنند. وقتی از سالمندآزاری صحبت می‌کنیم منظور جنبه‌های فیزیکی، روانی و اجتماعی آن است که معمولاً جنبه روانی آن ماندگارتر است. یکی از جنبه‌های آزار روانی، غفلت و بی‌توجهی است. یکی از نیازمندی‌های دوران سالمندی که به شدت مورد نیاز است، مورد توجه مثبت واقع شدن است این موضوع، ضرورت مراقبت حرفه‌ای در حوزه سالمندی را افزایش می‌دهد.

رئیس سازمان بهزیستی گفت: موضوع دیگر، طولانی شدن دوره سالمندی است در حالی که در کودکی با کوتاه شدن دوره کودکی مواجه هستیم و کودکی را از کودکان گرفته‌ایم، سالمندی در حال طولانی شدن است. هم‌اکنون، بازنشستگی با میانگین سنی ۵۲ سال و امید به زندگی ۷۶ سال، موجب شده که سالمندی یک‌سوم عمر افراد را در بر بگیرد.

وی افزود: این دوره با مشغله زیاد، تعدد نقش و تعارض نقش فرزندان، کمبود یا نبود فرزندان، نداشتن مهارت مواجهه با پدیده سالمندی در میان فرزندان و فراوانی تجرد قطعی در سالمندی، با مسائل جدی مواجه است بنابراین مداخلات مراقبین رسمی سلامت و توانمندسازی آنان بسیار ضروری است.

حسینی گفت: بهزیستی با درک چنین ضرورتی به این سمت حرکت کرده و مسئله را متوجه شده‌ایم. اولین گام این است که معتقدیم بدترین خانواده برای سالمند از بهترین مؤسسه بهتر است بنابراین رویکرد ما، خانواده‌محوری است.

وی افزود: خانواده به نیروهای حرفه‌ای نیاز دارد تا آن‌ها را توانمند کند و بتواند با سالمندان مواجه شود. سال گذشته، ۴۷۰۰ نفر مراقب سلامت داشتیم و در سال ۱۴۰۴ این تعداد به ۱۱۰۰۰ نفر افزایش خواهد یافت یعنی ۱۰۳ درصد رشد. همچنین، تعداد مراقبین رسمی سلامت در سال گذشته ۳۹۵ نفر بود که امسال با ۶۰۰ درصد رشد، به ۸۸۴۰ نفر خواهد رسید.

رئیس سازمان بهزیستی گفت: آموزش و توانمندسازی مراقبین رسمی سلامت از پوشش بالای ۱۰۰۰ نفری به ۳۰۰۰ نفر در سال ۱۴۰۴ خواهد رسید. ما دو سیاست را باید مدنظر قرار دهیم تا مراقبین سلامت رشد کمی و کیفی داشته باشند: نخست، افزایش کمی و کیفی خدمات بیمه‌ای مراقبین سلامت در منزل با رویکرد خانواده‌محور و دوم، اجرای طرح “بهزیست محله” با استفاده از ۷۴۰ منطقه آموزشی.

وی افزود: در قالب این طرح، ۷۴۰ باشگاه سالمندان در ساعات بعدازظهر مدارس ایجاد می‌شود و آموزش‌های گوناگون به سالمندان ارائه خواهد شد، از جمله آموزش مبتنی بر خودمراقبتی برای سالمندی سالم و موفق، آموزش و توانمندسازی مراقبین غیررسمی با رویکرد خانواده‌محور، آموزش و توانمندسازی مراقبین رسمی و همچنین ایجاد نظام یکپارچه مجوزدهی، توانمندسازی و نظارت بر مراقبین رسمی سلامت.

حسینی گفت: سازمان بهزیستی برای تحقق این اهداف با چالش‌هایی نیز مواجه است که در پنج محور قابل بیان است. نخست، نبود نظام آموزش و تربیت مراقبین رسمی، دوم، کمبود استانداردهای شفاف برای صدور گواهینامه و نظارت بر کیفیت مراقبین، سوم، نابرابری دسترسی به خدمات در مناطق محروم و روستایی، چهارم، فرسودگی شغلی و عدم حمایت روانی و حرفه‌ای از مراقبین، و پنجم، ضعف در بهره‌گیری از ظرفیت خانواده‌ها، شبکه اجتماعی و محلی.

وی افزود: بهزیستی به عنوان مسئول سلامت اجتماعی و رفاه گروه‌های آسیب‌پذیر، خود را مسئول می‌داند که به سمت یک نظام جامع و یکپارچه مراقبت حرکت کند؛ نظامی که باید بر سه شاخص استوار باشد. شاخص نخست، انسان‌محور بودن است یعنی توجه به کرامت و نیازهای سالمندان به صورت ویژه. دوم، برخورداری از شفافیت و استانداردهای کیفی یعنی آموزش رسمی، صدور گواهینامه و ارزیابی‌های مستمر. سوم، قابلیت پایداری و توسعه یعنی مشارکت نهادهای عمومی، دولتی و بخش مدنی جامعه در آن نظام دیده شود.