تغذیه طبیعی و نقش آن در سلامت روانی سالمندان

به گزارش خبرنگار مهر، نوع تغذیه افراد جامعه نقش مهمی در ابعاد مختلف خلق و خو و سلامت روان آنها دارد. برای مثال مصرف برخی از خوراکی‌ها ممکن است بر کاهش علائم استرس و افسردگی تأثیر مثبتی بر جای بگذارد. بنابراین توجه به سبد غذایی خانوار و قراردادن مواد غذایی طبیعی و بومی در آن از اهمیت ویژه‌ای در سلامت جامعه برخوردار است. بی‌شک سالمندان به عنوان بخش مهمی از نیروی فکری جامعه، همواره در معرض خطرات ناشی از استرس و اضطراب قرار دارند. این طبقه از جمعیت کشور با ازدیاد سن ممکن است دچار فشارهای اجتماعی و اقتصادی شوند. مواد غذایی سالم مانند عسل طبیعی می‌تواند به تعادل روانی سالمندان و کاهش اضطراب و افسردگی در آنها کمک کند. به این منظور و برای مرور برخی از آثار خوراکی‌های سالم در سلامت افراد سالمند، گفتگوی کوتاهی با جواد درستکار، مشاور سلامت روانی عسل ایچی ترتیب داده‌ایم که متن آن را در ادامه می‌خوانید…

تاکید شما بر سلامت روانی سالمندان از کجا ناشی می‌شود؟

همان طور که می‌دانیم، شروع سالمندی از سن ۶۰ یا ۶۵ سالگی شروع می‌شود. این تفاوت دیدگاه البته مربوط به نهادهای مختلف بین‌المللی است که این نوع تقسیم‌بندی‌ها را انجام می‌دهند. اصولاً سالمندان پس از سال‌ها فعالیت در حوزه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به سن بازنشستگی می‌رسند. اما موضوع اصلی اینجاست که ما از چه منظر و دیدگاهی به سالمندان می‌پردازیم. به نظر من سالمندان منبع مهمی از تجربه هستند که رکن اساسی برای هدایت جامعه به سمت تعالی اقتصادی و فرهنگی به شمار می‌روند. بنابراین نگاهی ساختاری به این طبقه و توجه به نقش آنها در رشد خانواده و اجتماع، باید به نقطه تمرکز سیاست‌گذاران اجتماعی و فرهنگی در مورد مسائل سالمندی تبدیل شود. از این رو متعادل‌سازی روانی و جسمی در سالمندان می‌تواند به عنوان یکی از سیاست‌های کلان اجتماعی در نظر گرفته شود. از طرف دیگر چنین به نظر می‌رسد که سالمندی عنوانی است که باعث انفعال درصد قابل توجهی از جمعیت جامعه و محرومیت بخش دیگری از جمعیت نوجوان، جوان و میانسال جامعه از تجربیات افراد بالای ۶۰ سال می‌شود. بنابراین حذف بخش مهمی از جامعه در زیر چتر سالمندی خسارت‌های جبران‌ناپذیری بر شکوفایی جامعه بر جای می‌گذارد.

در بخشی از صحبت‌های خودتان به متعادل‌سازی روانی اشاره کردید. دیدگاه شناسنامه‌ای به سالمندان باعث بروز چه مشکلات روانی در این طیف جمعیتی می‌شود؟

ابتداا به این نکته توجه کنید که تا سال ۲۰۵۰ حدود ۱۶ درصد جمعیت جهان در رده سنی بالای ۶۵ سال قرار خواهند گرفت. بنابراین توجه ویژه به این جمعیت از اهمیت بالایی برخوردار است. در اینجا می‌خواهم توجه شما را به یکی از شایع‌ترین مشکلات ناشی از ورود به سن سالمندی در جوامع در حال توسعه جلب کنم. این مشکل که به وضوح در حال بلعیدن جامعه ایرانی است با عنوان اضطراب و استرس شناخته می‌شود.

در واقع اضطراب یک واکنش طبیعی در مقابل عوامل استرس‌زا در محیط پیرامونی هر فرد است. و البته وجود اضطراب در میزان مشخص آن، امری طبیعی است اما متأسفانه بر هم خوردن وضعیت اقتصادی کشور در سال‌های اخیر باعث ایجاد عوامل استرس‌زای بسیاری در زندگی هر شهروند ایرانی شده است. این را هم اضافه کنم که با افزایش سن ممکن است فرد دچار ترس از مرگ یا تنهایی شده و میزان استرس و اضطراب در او افزایش یابد.

از طرف دیگر فرد به هر دلیلی ممکن است دچار برخی بیماری‌ها مانند مشکلات سیستم تنفسی، دیابت و یا تیروئید شود. بعضاً فرد در اثر تجربه اضطرابِ بیش از حد دچار اختلالات خواب می‌شود. تمام این موارد، نشانه‌های ناگواری از حذف افراد باتجربه جامعه و ایجاد شکاف بین‌نسلی در ایرانِ امروزی است. بنابراین لازم است که دیدگاه شناسنامه‌ای از سالمندان کنار گذاشته شود. از طرف دیگر بایستی امکان مشارکت بیشتر افراد بالای ۶۰ سال را در امور اجتماعی فراهم آورد. مسلماً چنین فضایی باعث از میان رفتن مرزهای سنی و انتقال تجربه سالمندان به نوجوانان و جوانان می‌شود.

صرف نظر از اصلاحات کلانی که در لایه سیاست‌گذاری نسبت به سالمندان مورد نیاز است، چگونه می‌توان به رهایی سالمندان از استرس و اضطراب کمک کرد؟

همان طور که خودتان نیز به نوعی اشاره کردید، سیاست‌گذاری در قبال سالمندان مختص نهادهای حاکمیتی است. بنابراین با وضعیت فکری و نگرشی حاکمان، امید چندان زیادی به اصلاحات ساختاری نمی‌رود. باید توجه کنیم که بیش از ده درصد سالمندان در جهان از پاره‌ای مشکلات ناشی استرس و اضطراب رنج می‌برند. مسئله درمان اضطراب و استرس در سالمندان از دو منظر قابل بررسی است. یکی درمان‌های روانی تخصصی و دیگری اصلاح فرهنگ غذایی. درمان‌های روانی بر عهده مشاوران و روان‌درمانگران است. از مهمترین دلایل اضطراب در سالمندی می‌توان به زوال عقل، مرگ عزیزان، ناتوانی‌های جسمی و حرکتی، مشکلات اقتصادی و تنهایی اشاره کرد. تمامی این عوامل، خود را با نشانه‌هایی مانند دوری از جامعه و گوشه‌گیری، فراموشی، وسواس فکری، خستگی، مشکلات تنفسی و بی‌خوابی نشان می‌دهد. توجه کنید که درمان اضطراب در سالمندان باید با فرآیندی تخصصی و تحت نظر افراد متخصص انجام شود.

در کنار درمان‌های روانی که بر دنیای درونی و ارتباطی سالمندان توجه دارد، بایستی تمرکز خاصی بر فرهنگ غذایی داشت. به عبارت دیگر می‌توان بخشی از فرآیند درمان را بر دوش مواد غذایی طبیعی گذاشت. امروزه وجود ارتباط نزدیک میان افزایش فشار خون، چربی و قند از یک طرف و اختلالات عصبی از طرف دیگر به خوبی مشخص شده است. مسلماً بی‌خوابی، اضطراب و زوال عقلی از جمله مشکلات ناشی از اختلالات عصبی به شمار می‌رود. از سویی دیگر تمامی این مشکلات ارتباط مستقیمی نیز با استرس اکسیداتیو و سندرم متابولیک دارد.

از میان مواد خوراکی طبیعی، چه مواردی بیشترین کمک را به تعادل جسمی و روانی سالمندان می‌کند؟

از جمله نکات اصلی که در بالا به آن اشاره شد، استرس اکسیداتیو است. این عامل تأثیر بسزایی در زوال عقلی سالمندان و ناپایدارسازی سلول‌های سالم مغر دارد. به عبارت دیگر عامل اصلی استرس اکسیداتیو در اثر فعالیت ملکول‌های ناپایداری تحت عنوان رادیکال‌های آزاد است. این ملکول‌ها در شرایط خاصی باعث ایجاد آسیب در DNA سلولی شده و منجر به جهش‌های سلولی می‌شود. همین عامل، زمینه‌ساز بروز انواع سرطان در بدن سالمندان است. توجه کنید که زوال عقلی و زمینه‌سازی برای اضطراب نیز از همین جا ناشی می‌شود. بنابراین مصرف خوراکی‌هایی با آنتی اکسیدان بالا باعث کنترل فعالیت‌های مخرب رادیکال‌های آزاد و به تعادل رسیدن متابولیسم در اندام‌های مختلف بدن سالمندان می‌شود.

با توجه به صحبت‌های شما مصرف آنتی اکسیدان‌ها مانعی در مقابل اضطراب و استرس در سالمندان است. چه خوراکی‌هایی را پیشنهاد می‌دهید؟

امروزه در هر مجله غذایی که به دنبال خوراکی‌های مملو از آنتی اکسیدان بگردید، لیست بلندی از این مواد را خواهید یافت. اما برای اینکه اشاره‌ای به این خوراکی‌ها داشته باشم، توجه شما را به مواد گیاهی مانند کلم قرمز، زغال اخته، کنگر، چای سبز، توت فرنگی و تمشک، گوجه فرنگی، اسفناج و چغندر جلب می‌کنم. سالمندان در کنار این مواد غذایی می‌توانند از عسل طبیعی نیز استفاده کنند. البته دقت کنید که مصرف هر کدام از این مواد بستگی به شرایط جسمی و سلامتی سالمندان دارد. بنابراین قبل از مصرف هر گونه مواد غذایی بهتر است با پزشک خود مشورت کنند.

به عسل طبیعی اشاره کردید. این ماده غذایی چگونه در کنترل اضطراب و استرس سالمندان، ایفای نقش می‌کند؟

همان طور که می‌دانید عسل یک ماده غذایی طبیعی است. عسل در فرهنگ غذایی و دارویی بشر از قدیم تا حال جایگاه مهمی داشته است. سابقه استفاده از عسل در تمدن‌های بشری به هفت تا هشت هزار سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد. فرهنگ درمانی و پزشکی مردمان مصر تا اویغورستان و هند تا اروپا و حتی بومیان آمریکا، پر است از نسخه‌های مختلف بومی که در آنها از عسل به عنوان دارو استفاده شده است. به طور کلی عسل در سبد خرید خانوار دو نقش متفاوت را ایفا می‌کند. نقش اول را می‌توان از منظر غذایی و نقش دوم را می‌توان از منظر دارویی و درمایی بررسی کرد. تنها کافی است که به قفسه آشپزخانه‌های هر خانواده ایرانی نگاهی گذرا داشته باشیم. مادر بزرگ‌ها هنوز هم در درمان مشکلات گوارشی، سوختگی‌ها و زخم‌های سطحی از عسل استفاده می‌کنند. این امر نشانگر جایگاه عمیق عسل در فرهنگ ایرانی‌هاست.

اما در مورد تاثیر عسل در کاهش اضطراب و استرس در سالمندان، نکاتی را در بخش قبلی ذکر کردم. قسمتی از دلایل بروز اضطراب به استرس اکسیداتیو در مغز و سایر ارگان‌های بدن برمی‌گردد. مسلماً عسل به عنوان یک ماده غذایی مملو از آنتی اکسیدان می‌تواند باعث بهبود علائم ناشی از اضطراب باشد. باید بگویم که عسل از مواد مختلفی مانند قندهای طبیعی، ویتامین، آنزیم، پروتئین، مواد معدنی و ترکیبات فِنولی و آنتی اکسیدان تشکیل شده است. وجود تمامی این مواد در کنار هم، عسل را به یک شاهکار غذایی در طبیعت تبدیل کرده است. این را هم اشاره می‌کنم که مصرف عسل می‌تواند تا حدودی باعث بهبود علائم زوال عقلی و آلزایمر شود.