یادداشت/ جلسه نقد و بررسی دو کتاب در حوزه سالمندان

 در جلسه نقد و بررسی دو کتاب در حوزه سالمندی عنوان شد: لزوم تجهیز خانواده‌های ایرانی برای مراقبت از سالمندان در خانه/ دولت به خانواده‌ها یارانه مخصوص نگه‌داری از سالمندان بدهد.

 اگر سالمندی را به شکل مرحله‌ای از زندگی سالمندی درنظر بگیریم، باید دید آیا نویسنده کتاب توانسته رابطه سالمندی با خانواده را تشریح کند؟ اگر سالمند تنهایی وجود داشته باشد، خانواده چگونه باید از او حمایت کند؟

جلسه نقد و بررسی کتاب‌های «جامعه‌شناسی پیری و پیرشدگی» تألیف ونسان کارداک و ترجمه دکتر سوسن کباری و «جامعه‌شناسی سالمندی» تألیف دکتر محمدتقی شیخی، در کارگروه سالمندی جامعه‌شناسی ایران با حضور دکتر عالیه شکربیگی؛ جامعه‌شناس، دکتر علی روشنایی؛ استاد دانشگاه و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و دکتر امیدعلی احمدی جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، عصر دیروز در محل انجمن جامعه‌شناسی برگزار شد.

 به گزارش خبرنگار مهرخانه، در ابتدای این نشست روشنایی از برگزاری همایش سالمندی و چالش‌های پیش‌ روی آینده در آبان سال ۹۳ خبر داد و گفت: کتاب «جامعه‌شناسی پیری و پیرشدگی» در شرایطی که تحقیق کمی در مورد سالمندان صورت گرفته، کار خوبی است. اولین کتاب‌ها در این زمینه از حدود ۱۰ سال پیش نوشته شده است که تعداشان کم است.

 وی افزود: به طور کلی دو نگاه و رویکرد درباره سالمندان در جامعه وجود دارد: یک نگاه معتقد است که شاهد مشکل افزایش جمعیت سالمندان هستیم و باید جوانان را به باروری و تولیدمثل تشویق نماییم و نگاه دوم جمعیت سالمندی را به عنوان بخشی از جامعه با مسائل و مشکلات خاص خود به رسمیت می‌شناسد و می‌داند که این بخش مانند دیگر بخش‌های جامعه، مسائل خود را دارد و باید برای مشکلات آنها راه‌حل ارائه نمود. در یک سال اخیر نیز در جامعه رویکرد دوم مورد توجه بوده و بعد تبلیغی بیشتری دارد. کتاب فوق که با ترجمه‌ای روان و خوب به بازار عرضه شده است نیز از نگاه و رویکرد دوم سود می‌برد.

 

• در این کتاب به سالمندان به شکل باری بر جامعه نگاه نمی‌شود

عضو هئیت علمی دانشگاه علامه نکته مثبت دیگر این کتار را انسان‌محور بودن رویکرد کتاب دانست و گفت: درحقیقت در این کتاب به سالمندان به شکل باری بر جامعه نگاه نمی‌شود، بلکه به این دید به این گروه نگریسته شده که این بخش حتی می‌تواند به واسطه تجربه و اندوخته به جامعه کمک کند و این در حالی است که گاه به این قشر با حالت ترحم و کمک نگاه می‌شود.

 

• سالمندی؛ در تداوم سیکل‌های زندگی نه اتفاقی ناگهانی

نکته مثبت دیگری که روشنایی به آن اشاره کرد این بود که در کتاب «جامعه‌شناسی پیری و پیرشدگی»، سالمندی در تداوم سیکل‌های زندگی تعریف می‌شود، در حالی‌که دیگر کتاب‌ها، سالمندی را اتفاقی ناگهانی می‌دانند که گویی به یک باره رخ می‌دهد.

 وی ادامه داد: نویسنده این کتاب معتقد است که این گروه نیازهای خاص خود را دارد که ممکن است با دیگر گروه‌ها متفاوت باشد.

 

• نویسنده در انتخاب نظریه‌ها، گزینشی عمل کرده است

این استاد دانشگاه در ادامه به نکات منفی این کتاب اشاره کرد و گفت: شکل ظاهری و طرح جلد کتاب با محتوای آن هم‌خوان نیست. برگی که در حال خشکیدن و از بین رفتن است نمی‌تواند نشان‌دهنده محتوای کتاب باشد. ضعف دیگر این کتاب بحث‌های تئوری و نظریه‌های مورد استفاده در آن است که هرچند انسان‌محور است و از این جهت حسن محسوب می‌شود، اما نویسنده کتاب به صورت گزینشی عمل کرده و فقط آنهایی که متناسب با رویکرد خود بوده را بررسی نموده است و همین مسئله سبب شده جامعیت نظریه‌های مرتبط با سالمندی را نداشته باشد.

 

• برای سالمندان قفس طلایی درست نکنیم

روشنایی بیان کرد: سالمندی در کشورهای دیگر چندین دهه است که مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، ما در کشور ما هنوز کار خاصی برای آن صورت نگرفته و این حوزه به لحاظ جامعه‌شناختی، بکر و دست‌نخورده است.

 

(در همین زمینه: قطار سالمندی متوقف نخواهد شد)

 وی تأکید کرد: یک گروه برای سالمندان قفس طلایی می‌سازند؛ یعنی معتقدند باید تمام امکانات را برای آنها فراهم نماییم، اما با این روش آزادی آنها را می‌گیریم؛ درحالی‌که سالمندان قفس طلایی نمی‌خواهند. نگاه دیگر به سالمندان ایجاد بیمارستان است، اما ونسان کارداک نویسنده کتاب «جامعه‌شناسی پیری و پیرشدگی» با نگاهی متعادل، به سالمند نه به شکل بیکار نگاه کرده و نه اعتقاد داشته که باید برایشان قفس طلایی ساخت. نویسنده کتاب به ایجاد یک آسایشگاه و مکان اشاره کرده که خصوصیت یک خانه را نیز داشته باشد.

 

• شنگولی؛ سبک خاص زندگی برخی سالمندان

در ادامه این نشست امیدعلی احمدی، جامعه‌شناس، گفت: در مرور اجمالی کتاب فوق آنچه به چشم می‌آید مفهوم‌سازی است که نویسنده انجام داده است؛ مفهوم‌سازی که پیش از این در ادبیات جامعه‌شناسی ایران وجود نداشته و آن تمایز میان مفهوم پیری و پیرشدگی است. پیرشدگی در تداوم و پیوستگی با مراحل مختلف زندگی است و مفهومی است که در اروپا برای سالمندانی به کار می‌رود که به سن بازنشستگی رسیده‌، اما فرتوت نشده‌اند. مفهوم دیگری که این کتاب بدان اشاره دارد مرحله فرتوتی و شنگولی است. شنگولی سبک زندگی خاص سالمندانی است که با دوستان خود همچنان ارتباط دارد و کتاب می‌خوانند و تفریح‌های دیگری نیز دارند. 

 

• تجهیز خانواده‌های ایرانی برای مراقبت از سالمندان در خانه

وی افزود: اگر سالمندی را به شکل مرحله‌ای از زندگی سالمندی درنظر بگیریم، باید دید آیا نویسنده کتاب توانسته رابطه سالمندی با خانواده را تشریح کند؟ اگر سالمند تنهایی وجود داشته باشد، خانواده چگونه باید از او حمایت کند؟ فرهنگ مهم در غرب، مراقبت از سالمندان و کمک گرفتن از خانواد برای سالمندان است که در ایران از آن غفلت شده است. اگر خانواده‌ها در ایران برای حمایت از سالمندان تجهیز شوند و امکانات درون‌خانوادگی باشد، بهتر از قرار دادن آنها در خانه سالمندان است. می‌توان امکانات بهداشتی، مراقبت و اتاق مجزا برای آنها در خانه در نظر گرفت. بنابراین سیاست‌ها باید به‌گونه‌ای تغییر کند که امکان حضور سالمند در خانواده وجود داشته باشد.

 

• حمایت‌های اقتصادی دولت جهت نگه‌داری از سالمندان در خانواده

این استاد دانشگاه همچنین در خصوص راهکارهایی برای نگه‌داری سالمندان در ایران، گفت: در سیاست‌های اقتصادی دولت، یارانه مخصوص باید برای خانواده‌هایی که سالمند نگه‌داری می‌کنند، در نظر گرفته شود. برای دختران و پسرانی که از پدر و مادر پیر خود مراقبت می‌کنند، ساعت کسر کار در نظر گرفته شود.

 احمدی درباره کتاب دوم یعنی «جامعه‌شناسی سالمندی» اظهار کرد: به خاطر وجود ضعف‌های مباحث جامعه‌شناسی پیری، نویسنده این کتاب امکان ورود به مفاهیم پیری در ایران را نداشته است، اما می‌توان انتشار این کتاب را در این فضا به فال نیک گرفت.

 

• ۸۶ خانه سالمندان در تهران

سپس عالیه شکربیگی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه، در نقد کتاب «جامعه‌شناسی سالمندی» گفت: یکی دو سال اخیر به دلیل بالارفتن سن جمعیت جامعه و حرکت جامعه به سمت سالمندشدن، بحث کاهش جمعیت و سالمندی مطرح شده و جامعه‌شناسی سالمندی و مفهوم آن رسانه‌ای شده است، اما متأسفانه در مراکز پژوهشی تا مسئله‌ای به مشکل و بحران نرسد، مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. در بررسی‌های به‌عمل آمده ۸۶ خانه سالمند در تهران شناسایی شده است که افراد در این خانه‌ها در حرف و نگاه و رفتارشان تمایل داشتند به خانه‌ برگردند. بنابراین حضور سالمندان در خانواده، بهترین فرصت برای آنهاست.

 (در همین زمینه: چشم های منتظر در دورترین خانه دنیا)

•  میزان مرگ و میر زنان سالمند بیش از مردان سالمند

مبحث دیگری که شکربیگی به آن اشاره کرد اهمیت متغیر جنسیت در سالمندی است. وی در این خصوص گفت: از آنجایی‌که ساختار جامعه مردسالار است، زن سالمند نمی‌تواند همانند مرد سالمند ساعت‌های زیادی را به طور مثال در پارک بگذراند. تحقیق‌های مختلف نشان می‌دهد مرگ‌و‌میر در میان زنان سالمند بالاتر است؛ زیرا ارتباط‌های اجتماعی و فردی آنها کمتر است.

 این استاد دانشگاه در ادامه درخصوص نکات مثبت کتاب «جامعه‌شناسی سالمندی» گفت: مفهموم‌سازی و نگاه به نظریه‌های کشورهای دیگر در این کتاب مهم بوده و اهمیت آن نیز به علت توان استفاده در پژوهش‌های بحث سالمندی است. به طور مثال در این کتاب، سیاست‌های کشورهای اسکاندیناوی مانند نروژ و سوئد و سیاست‌های تشویقی آنها در قبال سالمندان مطرح شده که می‌توان از آنها به عنوان راهکار برای اتخاذ سیاست‌گذاری در ایران در قبال سالمندان استفاده کرد.

 

(در همین زمینه: سپیدی موهایت درس زندگی به من می‌آموزد)

 وی در پایان خاطرنشان ساخت: در این کتاب تأکید شده که شهرداری‌ها می‌توانند با کمک نهادهای غیردولتی به شکل بازوی انجمنی در جامعه برای سالمندان اعمال نفوذ کنند و برای آنها امکانات لازم را فراهم آورند.