لزوم اجرای برنامه ملی پیشگیری از رفتارهای آسیب‌زا نسبت به سالمندان با محوریت همکاری بین‌بخشی

در سال‌های اخیر، مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد که حدود یک‌سوم از سالمندان جهان در طول زندگی خود دست‌کم یک‌بار نوعی از رفتار آزاردهنده یا غفلت را تجربه کرده‌اند. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO, 2022)، میزان برآوردشده سالمندآزاری در جهان حدود ۱۵ تا ۱۷ درصد است و در کشورهای درحال‌توسعه، این رقم در برخی مناطق به بیش از ۲۰ درصد نیز می‌رسد.

در کشورهای اروپایی و آسیایی، هم‌زمان با رشد سریع جمعیت سالمندان، نهادهای اجتماعی و سلامت عمومی در سال‌های اخیر برنامه‌های گسترده‌ای برای پیشگیری از خشونت خانگی، آموزش خانواده‌ها و حمایت از مراقبین سالمندان اجرا کرده‌اند.

در ایران نیز با توجه به روند فزاینده سالمندی جمعیت و افزایش فشارهای اقتصادی و مراقبتی بر خانواده‌ها، ضرورت توجه به رفتارهای حمایتی و تقویت نظام پیشگیری از آسیب‌های خانگی نسبت به سالمندان بیش از گذشته احساس می‌شود.

⸻

🔹 توجه به ابعاد اجتماعی و روانی سالمندآزاری

رفتارهای آسیب‌زا نسبت به سالمندان صرفاً در قالب خشونت فیزیکی بروز نمی‌کند، بلکه می‌تواند شامل بی‌توجهی، غفلت، محدودیت ارتباطی، یا فشار روانی نیز باشد. در بسیاری از کشورها، بخش مهمی از این موارد ناشی از فرسودگی مراقبین، کمبود آگاهی، یا نبود شبکه‌های حمایتی مؤثر است.

بنابراین، آنچه اهمیت دارد نه صرفاً واکنش به موارد معدود گزارش‌شده، بلکه تقویت سازوکارهای پیشگیرانه، آموزشی و حمایتی است تا از بروز چنین موقعیت‌هایی در خانواده‌ها جلوگیری شود.

⸻

🔹 نقش همکاری بین‌بخشی در پیشگیری و حمایت

تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد که پیشگیری از سالمندآزاری نیازمند مشارکت هم‌افزای دستگاه‌های اجتماعی، بهداشتی، قضایی و فرهنگی است. طراحی پروتکل‌های مشترک میان نهادهای مسئول، ایجاد نظام پایش و گزارش‌دهی حمایتی، و توسعه آموزش‌های خانواده‌محور از مهم‌ترین راهکارهای موفق در این حوزه به شمار می‌روند.

در ایران نیز با توجه به ظرفیت‌های قانونی موجود، از جمله قانون حمایت از حقوق سالمندان (مصوب ۱۴۰۰) و برنامه ملی سالمندی کشور، زمینه‌ی لازم برای تقویت چنین همکاری‌هایی فراهم شده است.

⸻

🔹 رویکرد شورای ملی سالمندان کشور

دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور با تأکید بر رویکرد «پیشگیری، آموزش و حمایت»، در حال برنامه‌ریزی برای توسعه نظام ملی مراقبت از سالمندان در معرض آسیب است. این نظام بر سه محور اصلی استوار است:

۱٫ ارتقای آگاهی و مهارت خانواده‌ها و مراقبین،

۲٫ ایجاد شبکه‌های حمایتی و خدمات روانی–اجتماعی،

۳٫ توسعه همکاری‌های بین‌بخشی برای شناسایی زودهنگام و مداخله حمایتی.

همچنین، شورا در حال تدوین دستورالعمل‌های هماهنگی میان سازمان‌های عضو برای پایش رفتارهای پرخطر، ارائه خدمات مشاوره‌ای، و حمایت حقوقی از سالمندان آسیب‌پذیر است.

⸻

🔹 جمع‌بندی

افزایش جمعیت سالمندان در کشور، نشانه‌ی بلوغ جمعیتی و موفقیت نظام سلامت است، اما هم‌زمان نیازمند توجه بیشتر به ابعاد اجتماعی و روانی زندگی سالمندان است.

تقویت همکاری میان نهادهای دولتی، سازمان‌های مردم‌نهاد و خانواده‌ها می‌تواند ضامن آن باشد که سالمندان در فضایی امن، محترمانه و همراه با کرامت زندگی کنند.

دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور بر این باور است که پیشگیری از رفتارهای آسیب‌زا نسبت به سالمندان، نه‌تنها وظیفه‌ای اخلاقی و انسانی، بلکه بخشی از سیاست‌های توسعه اجتماعی پایدار کشور است