حفظ کرامت اجتماعی گمشده دنیای سالخوردگی

در فرهنگ ایرانی از دیرباز برای پیران، سالخوردگان یا به تعبیری دنیادیدگان و تجربه مندان ارزش و جایگاه خاصی مدنظر بوده است. اما گویی این روزها باید این خصلت نیکو را فقط از روزن همان «سنت و گذشته» نگریست به گونه ای که از واگویه های زنان و مردان سالخورده می توان دریافت که عده ای از این افراد هنوز در آرزوی رسیدن به آنچه «حفظ کرامت اجتماعی» می نامیم، هستند.

بی شک این نه فقط حرفهای این سالمند بلکه در جامعه کنونی اکثر سالمندان این رویه را تأیید می کنند تا جایی که پدیده ای به نام «سالمند گریزی» و «سالمند آزاری» تعریف علمی پیدا می کند و  متأسفانه در جامعه کنونی ما به صورت گسترده ای شیوع پیدا می کند.

مشکلات سالمندان شامل نیازهای درمانی، ‌اجتماعی و سایر ابعاد سلامتی

رییس دبیرخانه شورای ملی سالمندان هم چندی پیش در مصاحبه ای با رسانه ها در رابطه با موضوع گزارش ما اظهارات قابل توجهی را بیان می کند. به گفته وی سالمند آزاری در جامعه ایران بسیار زیاد است و مصادیق آن را حتی از طرف جامعه پزشکی می‌بینیم.

حسین نحوی نژاد در همین رابطه تشریح می کند: مشکلات سالمندان در یک محور خلاصه نمی‌شود و شامل نیازهای درمانی، ‌اجتماعی و سایر ابعاد سلامتی می‌شود که با حل مشکلات آن‌ها به جایگاه واقعی خود می‌رسند.

وی با تاکید بر برقراری درست تعاملات بین نسل‌ها ابراز می دارد: خانواده‌ها باید برای ارتباط بین نسل‌ها در خانواده آموزش ببینند چرا که در تکریم سالمندان تاثیر زیادی دارد.

رییس دبیرخانه شورای ملی سالمندان با بیان اینکه سالمند آزاری در جامعه ما وجود دارد، عنوان کرد: مصادیق سالمند آزاری گسترده‌ است و حتی عدم توجه را نیز در بر می‌گیرد. فردی که در جامعه تاکید و قدرت زیادی داشته است عدم توجه به نظافت و تغذیه او موجب آزار وی می‌شود.

وی در این رابطه می افزاید: حتی جامعه پزشکی ما نیز در سالمند آزاری نقش دارد چرا که در هنگام معاینه بیمار توجه لازم را به آنان ندارند و تجویزهایی به سالمندان می‌دهند که با بیماریهای دیگر او تداخل دارد.

سالمند آزاری؛ نقض حقوق انسانی است

برای درک بیشتر از موضوع مورد بحث به دیدار مددکاری می روم که خود به واسطه اشتغال در خانه سالمندان ارتباط مستقیمی با این قشر و دغدغه هایشان دارد.

این کارشناس ارشد مددکاری اجتماعی در رابطه با موضوع گزارش ما توضیح می دهد: باتوجه به این که جامعه به سمت سالخوردگی پیش می رود و سالمندی در جامعه ایرانی دارای ارزش و کرامت بالایی است  شایسته است به نیازهای سالمندان توجه شود یکی از مسائلی که عموما در خصوص سالمندی از نظر دورمانده پدیده سالمند آزاری است که مطابق با تعریف، سازمان بهداشت جهانی «سالمندآزاری» را نقض حقوق انسانی می داند که به شکل غفلت، سلب اختیار، استثمار مالی، آزارهای جسمی، روانی و جنسی ظهور می یابد.

فرزانه فخازاده در همین رابطه می افزاید: غفلت، شایعترین نوع آزار است که به صورت کوتاهی در ارائه دادن مراقبت جسمی و روانشناختی ضروری برای فرد سالمند است. غفلت می تواند غیرعمدی یا عمدی مثلا در مضایقه کردن غذا، دارو یا آب از سالمند بروز پیدا کند.

بیشترین میزان شیوع سوءرفتار مربوط به غفلت عاطفی است

این کارشناس مددکاری اجتماعی در ادامه تشریح می کند: سالمندآزاری پدیده ای است که برای درک  و شناخت و تبیین آن نیاز به نگاهی کل نگر وجود داد.

گرچه یک سوی این پدیده، سالمند آزاردیده و در سویی دیگر آزارگر قرار دارد، اما تقلیل دادن این پدیده به صرفا این دو جزء راهگشای شناخت پدیده نخواهد بود. علاوه بر نقش ویژگی های سالمند و سالمندآزار، تاثیر پویایی های روابط، انزوای اجتماعی و عوامل ساختاری یا نگرشهای اجتماعی به بسترهایی برای بروز پدیده، نباید نادیده گرفته شود.

فخازاده به پژوهش های صورت گرفته در این باره اشاره و اضافه می کند: در پژوهش هروی کریموی، رژه، فروغان و منتظری در سال ۱۳۹۰  بررسی میزان سالمندآزاری توسط اعضای خانواده بر سالمندان کانون جهاندیدگان شهر تهران، میزان شیوع سوءرفتار با سالمندان را ۲۶ درصد یافتند.

بیشترین میزان شیوع سوءرفتار مربوط به غفلت عاطفی(۱۷٫۴%) و سوءرفتار روانشناختی (۱۷٫۲%) و کمترین میزان شیوع مربوط به طردشدگی(۳٫۷%) و سوء رفتار جسمی(۴٫۷) بود.

وی می افزاید: آزارهای غفلت مراقبتی، سوء رفتار مالی و غفلت مالی و سلب اختیار به ترتیب برابر با ۱۴٫۸%، ۷٫۹%،۹٫۸% و ۱۰ درصد بود. عواملی مانند جنسیت، میزان تحصیلات، شغل، کفایت منابع مالی، تعداد فرزندان و  وضعیت عملکردی با سالمندآزاری رابطه معناداری داشتند.

 این کارشناس در خصوص پیشگیری از سالمندآزاری و روش های آن نیز توضیح می دهد:

پیشگیری از سالمندآزاری به معنای انجام سه کار است:

۱- گوش کردن به سالمند و مراقبان او

۲- مصاحبه و گفتگو وقتی که به سالمندآزاری مظنون هستید

۳-آموزش دیگران در مورد اینکه چگونه می توانند سالمندآزاری را تشخیص و گزارش دهند.

فخازاده در پاسخ به این پرسش که «به عنوان یک مراقب چه کارهایی می توانیم بکنیم تا از سالمندآزاری جلوگیری کنیم؟» هم اینگونه پاسخ می دهد: اگر فردی از خواسته ها و نیازهای سالمند خسته شده است باید اقداماتی را انجام دهد که این فرایند برای وی تسهیل شود. برای نمونه، باید در این موارد درخواست کمک از دوستان، خویشاوندان کرد تا بتوانیم استراحتی بکنیم حتی اگر دو ساعت هم باشد.

وی می افزاید: مثلاً روشهای کاهش استرس را بکار گیرید و به مراقبت پزشکی و سلامت خودتان اهمیت بدهید و درصورتی که احساس می کنید افسرده هستید و این افسردگی منجر به آزار دادن سالمند می شود، به مشاور مراجعه کنید. می توان گفت برای هر سه سطح پیشگیری از سالمند آزاری لازم است آگاه سازی و اطلاع رسانی آحاد جامعه از طریق سازمانهای مرتبط و رسانه های جمعی صورت پذیرد و با شناخت موارد سالمند آزاری و  انجام پژوهشهای مرتبط با این موضوع با تکیه بر آمارهای مستند به برنامه ریزی اجتماعی در این خصوص پرداخته  شود.

جمعیت سالمندان کشور حدود ۶٫۲ میلیون نفر برآورد شده است

در این بین اطلاع یافتن از چند و چون آمارها در ارتباط با جمعیت سالمندان به منظور تبیین و عملیاتی کردن برخی موارد مرتبط نیز بیهوده نخواهد بود. در باب این مهم گفتگویی انجام دادیم با مدیریت آسایشگاه سالمندان کهریزک استان البرز که در ادامه خواهد آمد.

به گفته دکتر افشین وجدانی روشن طبق آخرین آمارها جمعیت جهان به سمت پیری و سالمندی پیشروی می کند و این میزان در سال ۲۰۰۰ میلادی به ۶۰۰ نفر سالمند رسیده است و پیش بینی می شود که در سال ۲۰۵۰ میلادی نیز در حدود دو میلیارد نفر محاسبه شود.

در این میان نیز ژاپن با حدود ۲۷ میلیون سالمند پیرترین جمعیت جهان را در میان کشورهای پیشرفته و در حال توسعه به خود اختصاص داده و میانگین امید به زندگی در این کشور نیز برای مردان ۷۸ سال و برای زنان ۸۵ سال است.

وجدانی روشن در همین رابطه ادامه می دهد: طبق آمارهای موجود  کشورهای ژاپن، ایتالیا و آلمان به ترتیب بالاترین جمعیت سالمندان جهان را دارند درحالیکه امارات متحده عربی، قطر و کویت کمترین جمعیت سالمندان را دارا هستند.

به گفته وی در حال حاضر رشد جمعیت جهان حدود ۱٫۲% است در حالیکه رشد جمعیت سالمندان (افراد ۶۰ ساله و بیشتر) حدود ۱٫۹% است.

وی در همین رابطه به آمارهای موجودی که مربوط به کشورمان است اشاره و عنوان می کند: جمعیت سالمندان کشور از حدود ۱٫۶ میلیون نفر در سال ۱۳۴۵ به حدود ۵٫۱ میلیون نفر در سال ۱۳۸۵ بالغ شد و در حال حاضر جمعیت سالمندان کشور حدود ۶٫۲ میلیون نفر است.

به گفته وجدانی روشن با برآورده هایی انجام شده تا سال ۲۰۵۰(حدود ۳۹ سال دیگر) جمعیت سالمندان ایران به ۲۶ میلیون و ۳۹۳ هزار نفر خواهد رسید.

سن ۶۰ سالگی برای دوران سالمندی صورت تقویمی دارد

مدیرآسایشکاه خیریه کهریزک استان البرز ضمن بیان اینکه «سازمان بهداشت جهانی با توجه به تفاوت امید به زندگی در جوامع و کشورهای مختلف جهان در یک تعریف کلی، سن ۶۰ سالگی را مرز دوران سالمندی در نظر گرفته است»

وی می افزاید: اما در این رابطه نباید معیارها و دیدگاهایی نظیر دیدگاه زیست شناختی، دیدگاه جامعه شناختی، دیدگاه روانشناختی را هم فراموش کرد چون رسیدن به سن ۶۰ سال و احتساب آن بعنوان سن رسیدن به سالمندی یک دیدگاه تقویمی است در حالی که شاید فردی قبل از رسیدن به این سن از لحاظ روانی به قدری فرسوده شود که از انجام فعالیت سالم باز بماند و در آن صورت می توان نام او را نیز سالمند گذاشت.

افشین وجدانی روشن با بیان اینکه شعار جهانی امسال برای روز جهانی سالمندان« خواسته امروز سالمندان نیاز آینده ماست» بود توجه به مسائل پیرامون سالمندی و سالمندان را مهم برمی شمرد و تصریح می کند: مهم شمردن این مسئله به خودی خود بیهوده نیست زیراکه اکنون شاهد آنیم که جمعیت جهان رو به پیری می رود تا جایی که طبق آخرین آمارها در حدود یک میلیارد نفر سالمند در جهان وجود دارد.

این قصه سر دراز دارد

در هر حال بحث در خصوص پدیده سالمند آزاری  و طرح مسئله در باب آن به ارائه فقط یک گزارش ختم نخواهد شد و به قولی: «این قصه سر دراز دارد» و در این راستا و در خصوص مشکلات، دغدغه ها و نیازهای  دیگر سالمندان که  تأمین سلامت سالمندان، ارائه خدمات بیمه‌ای به آنان، گسترش مراکز حمایتی ویژه سالمندان، بالا بردن سطح ایمنی شهری، ارائه خدمات رفاهی و اجتماعی و حفظ کرامت اجتماعی از جمله مهمترین آنان است هر چه گفته شود و هر چه بگوییم باز کم خواهد بود زیرا که بر همگان ثابت و مبرهن است که این شتر شتری است که دیر یا زود بر درخانه هر بنی بشری خواهد خوابید، در نتیجه باید از همین امروز چاره اندیشی را آغاز کرد.