امروزه با تغییر روش زندگی سالمندان از محوریت خانواده‌ حذف ‌شده‌اند

خانواده‌ای که درگذشته بزرگ و شلوغ بود، امروز به خانواده‌ای کوچک تبدیل‌ شده که در بهترین حالت می‌تواند چهارنفره باشد. خانواده‌ای شامل والدین و فرزند آن‌که در بسیاری از موارد با تک ‌فرزند بودن فرزندان، دامنه خانواده کوچک‌تر هم می‌شود؛ اما درگذشته‌ای نه‌چندان دور، خانواده‌ها کنار هم و باهم بودند و چند نسل، شامل پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، پدران و مادران و فرزندان در کنار هم زندگی می‌کردند.

این رفتار اجتماعی و اخلاقی که فرزندان از والدین خود در زمان پیری و ازکارافتادگی مراقبت و نگهداری کنند، به‌ عنوان یک ارزش مطرح بود و هنوز هم در بسیاری از خانواده‌ها، این ارزش حفظ‌ شده و می‌شود. در شرایطی که پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها هنوز به مرز ازکارافتادگی نرسیده‌اند و می‌توانند بسیاری از کارهای روزمره خود را انجام دهند، حتی می‌توانند به‌تنهایی در خانه خود زندگی کنند و فرزندان‌ هم به دیدار آن‌ها بروند، اما بسیاری از آن‌ها به دلایلی مانند کهولت سن، بیماری یا مرگ همسر توان ادامه زندگی به‌ تنهایی را ندارند و باید از آن‌ها مراقبت شود.

بانویی ۶۳ ساله که خود را «نادره فرگی» معرفی می گند، گفت: از خودش فرزندی نداشته و فرزند شوهرش را بزرگ کرده است. او ۲۵ سال است که شوهرش را از دست داده و اکنون با نوه‌اش زندگی می‌کند که او هم تنهایشان گذاشته است.

وی با بیان اینکه بی‌تمایلی جوان‌های امروزی به داشتن فرزند موجب شده دیگر مانند قدیم خانواده‌های پرجمعیتی نباشد که کنار هم جمع شوند، اظهار کرد: افراد مسن نیازمند دلجویی و محبت هستند؛ امروز فرزند سالاری در جامعه وجود دارد و پدر و مادران جوان درگیر تأمین نیازهای زندگی بچه‌ها هستند و از ما حالی نمی‌پرسند.

پیرمردی که بر صندلی‌ای در پارک کودک نشسته و کارمند بازنشسته است، گفت: دوران سالمندی هم خوب است و هم بد.

او بدون آنکه خود را معرفی کند، گفت: ما که ادعای مسلمانی داریم، باید راه و رسم ائمه را پیش بگیریم و به حقوق سالمندان در همه حال توجه کنیم.

وی بزرگ‌ترین مشکل خود را بی‌توجهی و بی‌احترامی جوانان به سالمندان عنوان کرده و افزود: معلوم نیست چه بر سر فرهنگ ما آمده که همه دغدغه‌های جوانان، مسائل اقتصادی شده و از تجربیات بزرگسالان استفاده نمی‌کنند تا بتوانند در کارهایشان موفق باشند و فقط زمانی سراغ پدر و مادر پیر خود را می‌گیرند که پول لازم دارند.

او که داشتن فرزند بیشتر را نعمت می‌کند، گفت: تفکر اشتباهی است که فکر کنیم داشتن فرزند مشکلات را بیشتر می‌کند بلکه موجب افزایش نعمت و روزی در آن خانه می‌شود.

نداشتن هم‌صحبت، مشکل عمده سالمندان

بیشتر مردم ما پیری را همراه با تنهایی، ناتوانی، ازکارافتادگی، ابتلا به انواع بیماری‌ها و زندگی در انزوا می‌دانند، در حالی‌که این نگاه منفی باید عوض شود؛ گرچه مهم‌ترین نیاز سالمندان، نیازهای عاطفی است که کمتر به آن پرداخته می‌شود.

یک جامعه شناس در گفت و گو با ایسنا معتقد است: رسیدن به سالمندی و تنها شدن در واقع همان دورانی است که همه پدرها و مادرها از آن می‌ترسند، دورانی که از کارافتاده می‌شوند و دیگر نمی‌توانند از پس‌ نیازهایشان برآیند و به کمک دیگران از جمله فرزندانشان نیاز پیدا می‌کنند.

عباس عابدی با اظهار تأسف از اینکه بی‌تمایلی جوانان به داشتن فرزند موجب شده که در آینده نزدیک با بحران جدی‌تر سالمندی مواجه شویم، اظهار کرد: پدر بزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها نه می‌خواهند باری بر دوش فرزندان و زندگی آن‌ها باشند و نه می‌خواهند غرورشان جریحه‌دار شود. به همین دلیل است که بسیاری از سالمندان به دلیل عدم توانایی فرزندان و یا به خواست خودشان، در مراکز اختصاصی سالمندان نگهداری می‌شوند.

وی با بیان اینکه اما هنوز هم‌ خانواده‌هایی هستند که پدر بزرگ و مادر بزرگ را به‌ عنوان عضوی ارزشمند از خانواده و فامیل در کنار خود نگه می‌دارند و از برکات حضور آن‌ها برخوردار می‌شوند، بیان کرد: به همین دلیل انجام برخی رفتارها و کارها برای ارتباط بیشتر با سالمندان و فراهم کردن فضای مناسب برای آن‌ها لازم است.

وی با اشاره به اینکه مشکل عمده آن‌ها نداشتن هم‌صحبت است و اگر نوه و نتیجه‌ای اطرافشان نباشد که با آن‌ها سرگرم شوند، بی‌حوصله می‌شوند، خاطرنشان کرد: آن‌ها نه می‌توانند مثل جوان‌ترها کار و فعالیت کنند و نه می‌خواهند که بلااستفاده در گوشه‌ای بمانند. پس تا می‌توانید با آن‌ها هم‌صحبت شوید و آن‌ها را در کارهای روزمره ساده و سبک شریک کنید.

عابدی گفت: در بسیاری از موارد، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها افرادی قابل‌اعتماد برای سروکله زدن و بازی با فرزندان یا نوه‌هایشان هستند و از این کار هم لذت می‌برند.

وی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها را نصیحت کننده‌های خوبی دانست و گفت: آن‌ها سال‌های زیادی زندگی کرده‌اند و تجربیات خوب و بد زیادی دارند که می‌توانند با فرزندان خود در میان بگذارند. این کار باعث می‌شود، سالمندان احساس ارزشمند بودن داشته باشند. علاوه بر این خاطرات خوبی دارند که دوست دارند درباره آن‌ها با دیگران صحبت کنند؛ خاطراتی که گاه نکات آموزنده زیادی را در دل خود نهفته دارد.

وی افزود: ممکن است برخی سالمندان در انجام کارهای روزمره خود دچار مشکل شوند؛ اما در عین‌حال غرورشان اجازه ندهد که از دیگران کمک بخواهند. در چنین مواردی با آن‌ها احساس همدردی و شباهت رفتاری کنید و نشان دهید که انجام کارهای آن‌ها برای شما سخت نیست.

این کارشناس مسائل اجتماعی افزود: ضمن اینکه باید مسائل مرتبط با سلامت و بیماری آن‌ها را کنترل و مراقبت کنید. لازم است بیماری‌های آن‌ها و دفعاتی که لازم است به پزشک مراجعه کنند، به خصوص نوبت مصرف داروهای روزانه را کنترل کنید؛ چراکه ممکن است این موارد مهم را فراموش کنند.

ارتباط مثبت و محبت‌آمیز می‌تواند اثربخش باشد

به عقیده روانشناسان نوع تربیت و مؤلفه‌های رفتاری نسل‌های قبل با نسل امروزی فرق دارد. ممکن است نسل جوان بسیاری از مواردی را که از نظر بزرگ‌ترها احترام و ادب محسوب می‌شود، کامل ادا نکند، به همین دلیل بهتر است با پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در کمال احترام و ادب رفتار شود.

احمد اکبری، یکی از روانشناسان به ایسنا با بیان اینکه نوه‌ها و فرزندان بهترین سرگرمی و هم صحبتی برای مادر بزرگ‌ها و پدر بزرگ‌ها هستند، گفت: متأسفانه امروزه با تغییر روش زندگی و هسته‌ای شدن خانواده‌ها، سالمندان از محوریت برخی خانواده‌ها حذف ‌شده‌اند اما با توجه به این‏که کشورمان تجربه جدیدی به نام انفجار جمعیت سالمندی را به زودی تجربه می‌کند، باید برای راحتی خیال سالمندان و امید به زندگی آنان برنامه‌ریزی داشت.

وی گفت: بسیاری از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها به دلیل شرایط جسمی، توان کار و فعالیت و بیرون رفتن از منزل را ندارند و گاه ساعت‌ها و روزها در گوشه‌ای از خانه باقی می‌مانند و یا از اینکه به‌تنهایی بیرون بروند، می‌ترسند. پس خوب است در طول روز یا هفته، زمانی را به همراهی مشترک با آن‌ها اختصاص دهید. به‌طور مثال با آن‌ها برنامه تلویزیونی ببینید، با هم غذا بخورید، بازی سبک جدیدی انجام دهید، پیاده‌روی یا خرید کنید و یا استخر بروید.

اکبری تصریح کرد: آن‌ها ممکن است احساس کنند که در بسیاری از جمع‌های خانوادگی جایی ندارند و تنها می‌مانند. این شرایط می‌تواند آن‌ها را منزوی کند. لازم نیست آن‌ها را به همه مهمانی‌ها ببرید؛ اما خوب است که در مراسم رسمی و خانوادگی، آن‌ها را شرکت و در جمع مورد توجه و حمایت قرار دهید.

این روانشناس اظهار کرد: پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در موارد زیادی و متناسب با شرایطشان دچار افسردگی یا بازگشت خاطرات تلخ زندگی می‌شوند. در این شرایط همراهی و ارتباط مثبت و محبت‌آمیز می‌تواند اثربخش باشد.

وی تأکید کرد: لازم است سالمندی که با شما زندگی می‌کند، احساس کند که سربار زندگی شما نیست و به‌عنوان بخشی از این زندگی و خانه با شما همراه است.

اکبری با اشاره به اینکه مراقبت از سالمندان نیاز به آگاهی و فن پیچیده‌ای ندارد، اظهار کرد: اگر اطرافیان، افراد خانواده و فرد سالمند بعضی از نکات در مورد سلامت، تغذیه و… این دوران را بدانند به راحتی در کنار سایر اعضای خانواده می‌توانند زندگی کنند.

باید توجه داشته باشیم که هم اکنون نیز جمعیت سالخورده در کشور رو به افزایش است و به گفته کارشناسان جمعیت اگر فکری برای آن نشود، در چند دهه آینده رشد جمعیت صفر و سپس منفی خواهد شد. کارشناسان معتقدند که اگر شیب صعودی افزایش جمعیت سالمندان در کشور ادامه پیدا کند، حدود ۲۰ سال آینده، یکی از پیرترین کشورهای دنیا خواهیم شد و در ۳۰ سال آینده نیز از هر سه نفر در کشور تقریباً یک نفر بالای ۶۰ سال سن خواهد داشت.

به گفته کارشناسان در دهه آینده ما نسلی از سالمندان را خواهیم داشت که نه حمایت اجتماعی دارند و نه حمایت خانوادگی، چراکه با الگوی تک‌فرزندی و بی‌فرزندی، جوانان امروز که همان سالمندان فردا هستند از حمایت‌های عاطفی در روزهای سالخوردگی نیز محروم خواهند شد.

امید است با سیاست‌گذاری‌های صحیح و به خصوص حمایت از جوانان در ازدواج و فرهنگ‌سازی صحیح و همچنین ترویج سبک زندگی ایرانی-اسلامی گام‌های مؤثری در جهت افزایش جمعیت و برون رفت از سالمندی برداشته شود.