یک بازی رایانه‌ای برای زنده نگه‌داشتن حافظه سالمندان

سالمندی یک فرایند زیستی طبیعی و غیر قابل اجتناب است که طبق برخی تعاریف، از ۶۵ سالگی به بالا اتفاق می‌افتد و باعث تغییراتی در بدن، ذهن و زندگی اجتماعی افراد می‌شود. هرچند آستانه خاصی برای پیری وجود ندارد، اما صاحب‌نظران و برنامه‌ریزان در مطالعات جمعیتی ایران، جمعیت سالمند را جمعیت معمولاً در سنین ۶۵ سال و بیشتر در نظر گرفته‌اند. بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، سالمندی نتیجه سیر طبیعی زمان است که به تغییرات فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی در سالمندان منجر می‌شود. این سازمان اعلام کرده است که جمعیت سالمندی به‌سرعت در حال افزایش است و انتظار می‌رود از میزان ۸۴۰ میلیون در سال ۲۰۱۳ به ۲ میلیارد تا سال ۲۰۵۰ برسد.

بنا بر گفته متخصصان، ازجمله تغییرات مبتنی بر سن در سالمندی، کاهش توانمندی‌های شناختی مانند عملکردهای حافظه، توجه، پردازش شناختی و نظایر آن‌ها است. حافظه فعال و رویدادی با عملکردهای شناختی دیگر مانند سرعت پردازش و موقعیت‌یابی مرتبط هستند. عملکرد اجرایی نیز عبارت است از توانمندی تغییر دادن تکالیف، بازداری و یادگیری در افراد که افت کارکرد آن‌ها تأثیر قابل توجهی بر زندگی سالمندان می‌گذارد. بنابراین سلامت و مسائل مربوط به سالمندی مانند کاهش توانمندی‌های شناختی آن‌ها به این دلیل، مهم تلقی می‌شود که ناتوانی در آن‌ها بر فعالیت‌های روزانه سالمندان اثرگذار است و این عزیزان را نیازمند کمک و مراقبت می‌کند.

در همین رابطه، محققان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دانشگاه علوم پزشکی ایران در یک تحقیق جالب، تأثیر یک بازی رایانه‌ای را بر بهبود حافظه کاری، حافظه دیداری و کنترل عملکرد اجرایی سالمندان ایرانی بررسی کرده‌اند.

در این تحقیق، چهل نفر از سالمندان ۶۰ تا ۷۵ سال عضو سراهای محله شهر تهران مشارکت داشته‌اند. این افراد طی روندی ۱۵ جلسه‌ای و یک‌ساعته، بازی رایانه‌ای موسوم به «لوموسیتی» را انجام دادند و سپس وضعیت حافظه‌های آن‌ها با گروه شاهد مقایسه شد.

نتایج این بررسی‌ها نشان داد که انجام بازی‌های رایانه‌ای می‌تواند به بهبودی حافظه و عملکردهای شناختی سالمندان کمک کند.

به گفته مهدی جعفری، پژوهشگر گروه روانشناسی بالینی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و همکارانش، «استفاده از بازی رایانه‌ای لوموسیتی توانست اثر معنادار و قابل توجهی بر بهبود حافظه کاری، حافظه دیداری و کنترل عملکرد اجرایی سالمندان در گروه آزمایش نسبت به گروه شاهد داشته باشد. به همین دلیل توصیه می‌شود در آسایشگاه‌های سالمندان و مراکز مربوطه از این بازی و موارد مشابه آن برای توان‌بخشی این افراد استفاده شود».

طبق یافته‌های این تحقیق که در «مجله روان‌پزشکی و روانشناسی بالینی ایران» منتشر شده‌اند، بازی لوموسیتی به‌گونه‌ای است که انگیزه، یکی از مؤلفه‌های پیش‌شرط برای تکمیل مراحل آن است. درواقع، برای ادامه دادن به مراحل بالاتر بازی، به دست آوردن امتیازات بیشتری نیاز است که این عامل در بازی لوموسیتی با دقت کردن بیشتر و کنترل توجه به دست می‌آید.

جعفری و همکارانش می‌گویند: «مهم‌ترین مؤلفه‌ای که دربازی‌های رایانه‌ای که با تصاویر مختلف برای ترغیب کردن بازی‌کنندگان صورت گرفته تقویت می‌شود، حافظه دیداری کوتاه‌مدت است. بازی‌های رایانه‌ای که دارای تصاویر اکشن تر و پویاتر هستند، حافظه دیداری را بیشتر تحریک می‌کنند و درنتیجه بازی‌کنندگان فعال این نوع بازی‌های رایانه‌ای، نسبت به افراد دیگر، از حافظه کوتاه‌مدت دیداری بهتری برخوردار هستند».

آن‌ها می‌افزایند: «یکی از مهارت‌های شناختی تأثیرگذار بر عملکرد اجرایی، قدرت در کنترل بازداری است. اجرای بازی‌های رایانه‌ای نیز می‌تواند قدرت کنترل تکانه‌ها را افزایش دهد و با کنترل کردن تکانه‌ها، از دادن پاسخ اشتباه جلوگیری کند و باعث شود با کنترل و دقت بیشتری پاسخ مدنظر بازی را ارائه داد. تکرار این موارد درنهایت می‌تواند قدرت بازداری را افزایش دهد و درنهایت منجر به بالا رفتن عملکرد اجرایی شود».

قابل ذکر است بازی لوموسیتی، یک مجموعه شناختی تدوین‌شده در سال ۲۰۰۷ است که از دوره، بازی، ارزیابی و دوره‌های حمایتی تشکیل شده است. این مجموعه توسط بازی‌های طراحی‌شده‌اش می‌تواند حافظه کاری، توجه دیداری، عملکرد شناختی، مهارت خواندن و مهارت ریاضی را در افراد افزایش دهد.