قم/ بحران سالمند جمعیت بدتر از بحران کرونا و قحطی

در ابتدای نشست دکتر مصری، سرپرست دانشگاه علوم پزشکی قم با بیان اینکه پنجره جمعیتی کشور هنوز باز است، عنوان کرد: لازم است برای رسیدن به الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، از ظرفیت جمعیت جوان کشور استفاده کنیم ولی توجه به جوانی جمعیت در سال‌ها و دهه‌های آینده هم اهمیت بسزایی در این زمینه دارد.

دکتر مصری با اشاره به پنج راهبرد تعیین‌شده در قانون جوانی جمعیت برای دانشگاه‌های علوم پزشکی به برخی از آنها اشاره و تصریح کرد: از جمله این راهبردها می‌توان به رصد و آمایش جمعیت، توانمندسازی خانواده‌ها، سلامت مادران، تکامل همه‌جانبه کودکان، تسهیل ازدواج دانشجویان و افزایش خوابگاه‌های متاهلی و تقویت و ترویج فرزندآوری در مراکز جامع سلامت اشاره کرد.

وی با بیان اینکه برگزاری نشست‌های توجیهی در خصوص قانون افزایش و جوانی جمعیت در دستورکار قرار دارد عنوان کرد: همچنین اختصاص پنج‌درصد اعتبارات پژوهشی برای مسئله رشد جمعیت، حمایت از پایان‌نامه‌های دانشگاهی و حوزوی در این زمینه، تقویت مراکز آموزش خانواده با رویکرد سبک زندگی اسلامی‌و‌ایرانی، فرهنگسازی در قانون و استفاده از ابزار هنر و رسانه برای جوانی جمعیت و استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد، خیرین و واقفان هم به عنوان دیگر ابزارهای مورد‌استفاده پیش‌بینی شده است.

ارتقای کیفیت زندگی ایرانیان مهم‌ترین پیش‌‌‎زمینه افزایش جمعیت

دکتر کمال حیدری، معاون بهداشتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این نشست اظهار داشت: در مسئله جمعیت باید به موضوع سقط جنایی هم توجه ویژه‌ای شده و ابعاد شرعی و قانونی آن به‌خوبی تبیین شود.

وی ادامه داد: آموزش، نقش اساسی در تحقق اهداف قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت دارد که باید در بخش‌های مختلف مورد توجه واقع شود که شامل چالش‌های بهداشتی و درمانی، سقط و حتی مسائل اجتماعی مانند طلاق می‌شود.

معاون وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با بیان اینکه بسیاری از زوج‌های جوان خواستار فرزندآوری هستند ولی زمینه‌های آن برایشان فراهم نیست، گفت: در حوزه اجتماعی و پیشگیری از طلاق هم باید اقدامات جدی به خصوص در چارچوب فرهنگسازی عمومی انجام شود تا شاهد قوام نهاد خانواده و در ادامه فرزندآوری و افزایش جمعیت باشیم.

وی ارائه مشاوره صحیح و علمی به خانواده‌ها را یکی از مهم‌ترین ابزارهای اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت دانست و تصریح کرد: لازم است از همه ظرفیت‌های معنوی، مادی و فرهنگی خود در این زمینه استفاده کنیم و شهر قم می‌تواند با توجه به جایگاه خود در کشورمان، نقش موثری ایفا کند.

وی ادامه داد: ترویج ازدواج دانشجویی و افزایش خوابگاه‌های متاهلی یکی از راهکارهای تحقق اهداف این قانون است. البته باید در کنار دیگر بخش‌ها مورد‌توجه قرار بگیرد و به نوعی فضای حاکم بر کار مجموعه کشور و استان‌ها، ضریب دادن به سیاست‌های تشویقی و حمایتی افزایش جمعیت باشد.

مراکز حوزوی و مساجد در طرح ترویج فرزندآوری تلاش کنند

دکتر سیم‌فروش، مشاور عالی وزیر بهداشت با اشاره به شروع برنامه‌های کنترل جمعیت گفت: همان زمان هشدارهای لازم را از طریق رسانه‌‌ها مطرح کردیم ولی مورد‌توجه قرار نگرفت درحالی‌که بسیاری از شیوه‎‌های عقیم‌سازی غیر‌قابل بازگشت بودند ولی تبلیغات سمت‌و‌سویی دیگر داشت.

وی ادامه داد: بستن لوله‌‌ها در آن سال‌ها به رایگان انجام می‌شد ولی برای عمل بازگشت، چند میلیون هزینه لازم بود که البته همیشه هم موفقیت‌آمیز نبودند.

دکتر سیم‌فروش با اشاره به مقایسه الگوی کاهش نرخ باروری در ایران و میانگین جهانی گفت: در طول تاریخ بیشترین سقوط جمعیت در ایران و چین رخ داده و اکنون به زیر حد جایگزینی رسیده است.

استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تغییرات درصد رشد جمعیت ایران در پنج‌سال اخیر را مورد توجه قرار داد و افزود: ایران تنها یک‌درصد جمعیت جهان را دارد و رتبه‌۱۸ را از نظر جمعیت در دنیا به خود اختصاص داده است، درحالی‌که ظرفیت‌های بیشتری داریم.

وی با بیان اینکه مشکل اصلی به هم خوردن توازن جمعیت، عدم توزیع صحیح امکانات است نه افزایش جمعیت گفت: در عین حال شاهد هستیم که صندوق جمعیت ملل متحد وامی ۱۵۰‌میلیون دلاری برای تنظیم خانواده به ایران اختصاص داده و تنها جایزه‌ای که در حوزه بهداشتی دریافت کرده‌‌ایم، برای همین کاهش جمعیت بوده است.

دکتر سیم‌فروش با بیان اینکه فرصت طلایی افزایش جمعیت در اختیار جامعه امروز قرار دارد، افزود: ۲۵‌درصد جمعیت کنونی در سن فعال هستند و اگر از فرصت باقیمانده به درستی استفاده شود، دغدغه کشور از نظر سالمندی جمعیت ایران کاهش می‌یابد زیرا پنجره جمعیتی هنوز باز است.

کاهش ۱۰‌درصدی جمعیت جوان ایران در ۱۰‌سال گذشته

در ادامه جلسه مدیرکل سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت گفت: همه اقتصاددانان معتقدند افزایش جمعیت عامل توسعه اقتصادی است ولی بدون توجه به این مسئله، قانون تنظیم خانواده در ایران اجرایی شد.

دکتر برکاتی افزود: برای جایگزینی طبیعی جمعیت، لازم است هر زن در بازه سنی باروری، ۲٫۱ تا ۲٫۲‌فرزند به دنیا بیاورد؛ این رقم در دهه‌۶۰ و در ایران به ۶٫۸ بود ولی در سال‌۹۹ به زیر دو کاهش یافت.

مدیرکل سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت با بیان اینکه ۷۰‌درصد جمعیت در سن باروری متاهل هستند گفت: بر این اساس هر زن باید ۳‌فرزند به دنیا بیاورد که جایگزینی طبیعی را شاهد باشیم.

وی ادامه داد: اگر نرخ افزایش جمعیتی به زیر ۱٫۳ برسد، آن کشور یا منطقه به چاه جمعیتی می‌افتد که خروج از آن امکان‌پذیر نیست و کشورهایی که دچار این مشکل هستند مجبور به مهاجرپذیری شده‌اند البته آن کشورها صنعتی هستند و باید ببینیم اگر به چنین وضعی دچار شویم، آیا امکانات لازم را خواهیم داشت؟

مدیرکل سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت خاطرنشان کرد: اتفاقی که رخ داده و طی سال‌های آینده آثار آن مشخص می‌شود این است که با روند کنونی و در ۱۰‌سال آینده، نرخ رشد باروری به زیر ۱٫۵ می‌رسد و به چاله جمعیتی می‌افتیم اما اکنون فرصتی بی‌بدیل برای بازگشت به نرخ گذشته فراهم است.

برکاتی با بیان اینکه ۷ تا ۱۰‌سال فرصت برای جبران سیاست‌های گذشته و در قرار دادن روند افزایش جمعیت در مسیر طبیعی هستیم، تصریح کرد: بعد از این سال‌ها، جمعیتی که توان فرزندآوری دارند به سقف سنی خود می‌رسند و فرصت از دست می‌رود.

روند کنونی کاهش جمعیت به ابربحرانی در ۳۰‌سال آینده می‌انجامد

دکتر بانکی‌پور، رئیس کمیسیون ویژه جمعیت مجلس اظهار داشت: هر دولتی ۲۰سال آینده در این کشور روی کار باشد، با این روند کاهش و سالمندی جمعیت، با بحرانی جدی روبه‌رو خواهد شد که از هر بحرانی همچون کرونا و قحطی هم بدتر است.

رئیس کمیسیون ویژه جمعیت مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه پنج‌درصد جمعیت ایران در گذشته سالمند بودند ولی اکنون به مرز ۱۰درصد رسیده‌ایم، گفت: اگر روند کنونی ادامه یابد، طی دهه‌های آینده ۳۰درصد جمعیت جزو قشر سالمند خواهند بود و این یعنی سیاهچاله جمعیتی و بحران واقعی که به هیچ‌وجه قابل‌قبول نیست.

وی ادامه داد: تا همین اواخر، جزو چند‌کشور جوان دنیا بودیم ولی با سیاست‌هایی که اعمال شد، سقوط آزادی را تجربه می‌کنیم که طی ۳۰‌سال، جزو کشورهای سالمند جهان خواهیم بود.

وی با اشاره به باز بودن پنجره جمعیت کشور در‌حال‌حاضر گفت: البته باید به این نکته هم توجه داشت که جمعیت آماده به ازدواج و فرزندآوری زودتر از بسته شدن این پنجره جمعیتی کاهش می‌یابد به عبارتی چیزی از دوره طلایی برای جبران جمعیت باقی نمانده است.

بانکی‌پور با بیان اینکه هر‌چند امکان باروری تا اواسط چهل‌سالگی وجود دارد، خاطرنشان کرد: با این حال باروری با افزایش سن خطرآفرین می‌شود و سقف سن باروری بی‌خطر ۳۵‌سال است، بنابراین اصلا زمان فرصت‌سوزی نیست.

بانکی‌پور به بخش‌های مختلف قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت اشاره و ابراز کرد: توزیع رایگان وسایل پیشگیری ممنوع شده است و زمینه غربالگری هم جلسات متعددی داشتیم به طوری که شورای نگهبان روی کلمه به کلمه آن نظر داد.

وی تصریح کرد: برای غربالگری باید حتما نظر پزشک متخصص زنان و زایمان وجود داشته باشد و در سامانه ملی ثبت شود البته همه مراحل بارداری با حفظ محرمانگی و حریم شخصی در این سامانه ثبت خواهد شد.

ضرورت ورود مبلغان مذهبی به مسئله افزایش جمعیت

همچنین در ادامه جلسه، حجت‌الاسلام رفیعی، عضو هیئت علمی جامعه‌المصطفی العالمیه با بیان اینکه کاهش رسم و رسوم بیهوده در زمینه ازدواج امری ضروری است، گفت: برای کاهش طلاق هم باید اقدامات فرهنگی و اجتماعی کافی صورت بگیرد و از ظهور فرهنگ‌های غلطی همچون برگزاری جشن طلاق و زندگی مجردی جلوگیری کرد.

رفیعی به موانع فرزندآوری و افزایش جمعیت اشاره و ابراز کرد: اشتغال و تحصیل بانوان مانع فرزندآوری و تربیت بچه نیست بلکه باید تعادلی بین آن برقرار شود و زنان همه وقت خود را برای تحصیل و کار اختصاص ندهند.

دکتر رفیعی ایجاد انگیزه دینی با توجه به مذهبی بودن جامعه ایران را یکی از راهکارهای افزایش جمعیت دانست و گفت: در کنار این مسئله باید مشوق‌های اقتصادی و رفاهی هم برای خانواده‌ها به خصوص مادران درنظر گرفت.

وی ادامه داد: مبلغان و سخنرانان مذهبی باید در زمینه فرهنگسازی برای ازدواج و فرزندآوری به‌هنگام پیشگام باشند و در کنار آنها، مسئولان امر نیز توسعه اقتصادی و ارتقای وضعیت رفاهی جامعه را مد‌نظر قرار دهند.

دکتر رفیعی تاثیر سریال‌های تلویزیونی روی جامعه را مورد توجه قرار داد و گفت: در فیلم‌ها و آثار نمایشی باید اهتمام ویژه‌ای به مسئله ازدواج و فرزندآوری صورت بگیرد، چه اینکه می‌بینیم در سینمای هالیوود، این نکته را رعایت و مسائل مذهبی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را در قالب فیلم‌هایشان به مخاطب القا می‌کنند.

عضو هیئت علمی جامعه‌الصطفی العالمیه تصریح کرد: همچنین باید از دیگر رسانه‌ها به خصوص شبکه‌های اجتماعی هم استفاده کرد و خطرات سالمندی جمعیت را برای جامعه امروز به خصوص نسل جوان تبیین و تشریح کرد.

وی به نقش برجسته پزشکان و مجموعه دانشگاه‌های علوم پزشکی در افزایش جمعیت اشاره و ابراز کرد: توسعه بهداشت و درمان و ارائه خدمات به اقشار مختلف مردم در اقصی نقاط کشور، می‌تواند زمینه‌ساز فرزندآوری بیشتر شود.

رفیعی ادامه داد: برجسته‌سازی جایگاه مادری برای زنان، یکی دیگر از راهکارهای اساسی برای افزایش جمعیت به شمار می‌رود.

همه دستگاه‌ها در امر قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت وظیفه دارند

در ادامه دکتر صدیقه صدیق، مدیرکل امور بانوان و خانواده استان قم گفت: در‌حال‌حاضر کمترین میزان مرخصی زایمان به زنان شاغل اختصاص می‌یابد درحالی‌که این امر می‌تواند موجب کاهش فرزندآوری شود. همچنین عدم وجود امکانات نگهداری فرزند در ادارات، دانشگاه‌ها و مراکز دولتی و غیر‌دولتی هم عامل دیگری است که تمایل به فرزندآوری را کاهش می‌دهند.

وی ادامه داد: اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت نیازمند اعتباراتی است که باید در بودجه‌۱۴۰۱ و بودجه‌های آتی مورد‌توجه قرار بگیرد. البته باید از همین الان گام‌های عملی برای اجرای آن را برداریم.

صدیق به انتظارات از دانشگاه‌های استان قم در این زمینه اشاره و ابراز کرد: جریان‌سازی گفتمان جمعیت در دانشگاه برای اساتید و دانشجویان، برگزاری نشست‌های توجیهی در مورد قانون مذکور، فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و فرهنگی برای دانشجویان و کادر دانشگاه‌ها، آگاهی‌بخشی نسبت به وجوه مثبت ازدواج به هنگام، آموزش مهارت‌های دوران ازدواج و فرزندآوری و آثار منفی کم‌فرزندی در خانواده، ایفای نقش‌های خانوادگی و مقابله با محتوای مغایر سیاست‌های جمعیتی ازجمله این انتظارات هستند.

مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری قم به ضرورت اختصاص حداقل پنج درصد از اعتبارات پژوهشی دستگاه‌ها به پژوهش‌های مرتبط با خانواده، فرزندآوری و رشد جمعیت اشاره و ابراز کرد: حمایت ویژه از پایان‌نامه‌های دانشگاهی و حوزوی مرتبط با اولویت‌های پژوهشی ستاد ملی جمعیت، ترغیب دانشجویان به ازدواج پایدار و فرزندآوری و تاسیس مراکز مشاوره مبتنی‌بر سبک زندگی اسلامی ایرانی در مراکز آموزشی عالی با هماهنگی نمایندگی ولی‌فقیه در دانشگاه‌ها، از دیگر انتظارات به شمار می‌روند.

وی تکالیف ماده هفت در دانشگاه‌ها را مورد توجه قرار داد و گفت: در این زمینه دانشگاه‌ها موظف به تامین بودجه ایجاد و بهسازی خوابگاه‌های متأهلین در تمام مراکز آموزش عالی برای دانشجویان زن و مرد بومی و غیر‌بومی، هزینه‌کرد حداقل ۱۰درصد از درآمد اختصاصی و ۱۰‌درصد از اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای سالانه مقرر در بودجه سنواتی برای احداث، تکمیل، تامین و تجهیز خوابگاه‌های متأهلین، اختصاص اراضی و ساختمان‌های مازاد با مشارکت خیرین و سایر دستگاه‌ها به تامین خوابگاه یا منازل مسکونی موردنیاز دانشجویان متاهل، مرخصی یک‌نیم‌سال تحصیلی بدون احتساب در سنوات برای مادر باردار دانشجو، مرخصی یا مهمان شدن مادران دانشجو دارای فرزند زیر ۲‌سال حداکثر تا چهار نیم‌سال بدون احتساب در سنوات، آموزش غیر‌حضوری و مجازی مادران دانشجو دارای فرزند زیر سه‌سال و افزایش یک سهمیه به سقف استاد راهنما برای اساتید دارای دانشجوی باردار یا دارای فرزند شیرخوار، تکالیفی هستند که برای دانشگاه‌ها در‌نظر گرفته شده است.

صدیق افزود: مواد ۱۹.۲۰، ۲۸.۲۹، ۳۲ و ۴۸ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت تصریح دارد که باید حداقل ۱۰‌درصد بودجه برنامه‌های تولیدی و فیلم‌ها برای تولید محتوا با محوریت جوانی جمعیت اختصاص یابد. همچنین یک‌سوم ظرفیت تبلیغات محیطی برای موضوع فرزندآوری و جمعیت مورد استفاده قرار بگیرند و علاوه‌بر این تشویق سالانه کارکنانی که ازدواج کرده یا صاحب فرزند می‌شوند، تدوین برنامه‌های تلویزیونی مطالبه‌گر در خصوص اجرای قانون، تدوین پیوست فرهنگی متناسب با سایست‌های جمعیت، کاهش هزینه‌های روحی، روانی و اقتصادی بارداری و نیز اهدای جایزه سالیانه ملی جوانی جمعیت بر اساس شاخص اثرگذاری بر رشد ازدواج و فرزندآوری هم در دستور‌کار قرار دارند.

وی به راهکارهای سلبی در این زمینه اشاره و ابراز کرد: تولید، پخش، توزیع، انتشار یا حمایت از هرگونه برنامه و محتوای آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و سرگرمی که به هر نحوی مغایر با سیاست‌های کلی جمعیت باشند ممنوع است. همچنین ترویج خانواده‌های دو‌فرزند و کمتر و تجرد در آگهی‌های بازرگانی، تجاری و محیطی بر بستر فضای مجازی، رسانه‌های برخط و شبکه نمایش خانگی و محیط‌های عمومی ممنوع خواهد بود. ضمن اینکه سازمان صدا‌و‌سیما موظف است حداقل ۱۰‌درصد از بودجه اختصاص‌یافته به برنامه‌های تولیدی، پویانمایی، فیلم، سریال و مستند را به برنامه‌هایی با محوریت افزایش و جوانی جمعیت اختصاص دهد.

صدیق گفت: اختصاص ۳۰‌درصد بودجه حمایتی دستگاه‌ها به سازمان‌های مردم‌نهاد جمعیت و تسهیل‌گر ازدواج، اختصاص یک‌سوم ظرفیت تبلیغات محیطی به موضوع فرزندآوری و جمعیت با تخصیص ۴۰‌درصد آن به گروه‌های مردمی، تدوین برنامه جامع حمایت از فعالان مردمی حوزه فرزندآوری و تسهیل ازدواج توسط سازمان تبلیغات اسلامی و تامین و واگذاری زمین با اجاره ۹۹‌ساله و غیر قابل تغییر کاربری به خیریه‌ها و سازمان‌های متقاضی تاسیس شیرخوارگاه، دیگر بندهای قانونی هستند که با هدف افزایش و جوانی جمعیت مصوب شده‌اند.