سایه روشن‌های تکنولوژی‌های نوین برای سالمندان

شاید چنین به نظر بیاید که تکنولوژی خصوصاً در حوزه ارتباطات بیشتر مناسب نسل جوان است و سالمندان امکان استفاده از آن را ندارند اما یافته‌های جدید نشان می‌دهد که این تکنولوژی برای سالمندان نیز مفید است.

اگر این روز‌ها که جامعه ایران و البته جامعه جهانی هنوز جوان است و درباره مسائل جوانان بیشتر از باقی اقشار جامعه صحبت می‌شود تا چند دهه آینده توجهات به سمت مسائل سالمندان تغییر خواهد کرد، چون جمعیت آن‌ها به شدت رو به افزایش است.

دیگر نکته مهم این است که اگر از امروز برای سالمندان کار‌های لازم انجام نشود در ادامه با مشکلات زیادی روبرو خواهند بود و در موج سالمندی جهانی نیز این مشکلات ادامه خواهد داشت.

سازمان ملل در سال ۱۹۸۲ شورای جهانی سالمندی را تشکیل داد و در همان سال طرحی را برای تعیین یک روز جهانی برای سالمندان ارائه داد تا اینکه در سال ۱۹۹۰ این شورا اول اکتبر را روز جهانی سالمندان تعیین کرد. هر ساله شعاری نیز برای این روز در نظر گرفته می‌شود که سازمان ملل شعار سال گذشته را به توجه به فناوری‌های دیجیتال اعلام کرد. شعار جهانی روز سالمند ۱۴۰۰: «بهره‌مندی عادلانه همه سنین از فناوری دیجیتال».

چالش‌ها و فرصت‌های استفاده از اینترنت برای سالمندان

استفاده از اینترنت و فضای مجازی در سالمندان، موجب ارتقای موقعیت اجتماعی، تقویت اعتمادبه‌نفس و تغییر نگرش پیری ستیزی و دید کلیشه‌ای نسبت به سالمندی شده و همین امر حمایت عاطفی را به همراه داشته و همچنین از احساس انزوای اجتماعی سالمندان کاسته است. فضای مجازی نوع جدیدی از ارتباطات را با دنیای بیرون برای سالمندان ایجاد کرده؛ بنابراین منجر به استقلال، افزایش لذت از زندگی و احساس مفید بودن شده و تأثیر مثبتی بر روان آن‌ها داشته و میزان افسردگی در سالمندان کاربر فضای مجازی کمتر بوده است.

مسئله پذیرش تکنولوژی توسط سالمندان یک چیز است و ارتباطی که این افراد با دستگاه‌های خود دارند، چیز دیگری است. افراد مسن‌تر طبق تحقیقات، گوشی خود را به مثابه دستگاهی می‌دانند که ارتباط آن‌ها را با دیگر نقاط جهان حفظ می‌کند و می‌توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند. این افراد اکنون با گوشی خود کار‌های متفاوتی انجام می‌دهند و از آن برای پر کردن اوقات فراغت خود نیز استفاده می‌کنند. استفاده از شبکه‌های اجتماعی و استفاده از اینترنت، بر زندگی سالم در دوران سالمندی تأثیر به سزایی دارد و با کمک به فعالیت مغزی افراد سالمند، مانع از ابتلای آن‌ها به آلزایمر می‌شود.

یک ساعت جست‌وجو در اینترنت توسط افراد سالخورده، فعالیت مغزی سالمند را در مقایسه با افرادی که از اینترنت استفاده نمی‌کنند، بسیار بالاتر برده است. در رابطه با تأثیر شبکه‌های اجتماعی مشخص شده است که رواج شبکه‌های اجتماعی در میان سالمندان باعث کاهش انزوای آن‌ها و همچنین عاملی تعدیل کننده در جهت زندگی بهتر قشر سالمندان است. علاوه بر این استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند بر سایر شرایط سالمندان مانند بیماری‌های مزمن، محدودیت‌های عملکردی ناشی از درد نیز مؤثر بوده و باعث شود این افراد فعالیت‌های بدنی خود را نیز افزایش دهند.

در مقابل، تأثیرات منفی فضای مجازی مانند وابستگی بیش از حد روانی و کاهش روابط چهره به چهره در بسیاری از سالمندان مشاهده شده است. روابط اجتماعی، ارزش زیادی برای سلامت روان هر فردی دارد که هرچه ارتباطات بین فردی در جامعه بیشتر شود، سرمایه روانی آن جامعه نیز بالاتر می‌رود. سالمندان به دلیل مشکلات فیزیکی و مالی، ارتباطات کمتری با دوستان و اطرافیان برقرار می‌کنند و همین گوشه‌گیری عامل بسیاری از مشکلات از جمله افسردگی سالمندان است. شبکه‌های اجتماعی تا حدی این مشکل را حل می‌کند، اما متأسفانه یکی از عیوب این شبکه‌ها این است که ارتباطات در آن عمق لازم را ندارد و فرد احساس حمایت اجتماعی نخواهد کرد.

این شبکه‌ها به شرطی مؤثرند که زمینه‌ساز برقراری ارتباطات بهتر در زندگی واقعی باشند. در نتیجه بین استفاده از فضای مجازی و اثرات آن بر سلامت روان افراد سالمند و همچنین کیفیت زندگی آن‌ها رابطه‌ مثبتی وجود دارد. این مسئله می‌تواند تمام جنبه‌های زندگی افراد سالمند را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین، انجام اقدامات لازم جهت فراهم کردن تسهیلات و ساخت برنامه‌هایی مطابق با نیاز آن‌ها در رابطه با استفاده از فضای مجازی برای ایجاد انگیزه و امید به زندگی پیشنهاد می‌شود.

گزارش‌ها اخیر اتحادیه بین‌المللی مخابرات ITU نشان می‌دهد که زنان و افراد مسن نابرابری دیجیتالی را بیشتر از سایر گروه‌های جامعه تجربه می‌کنند. آن‌ها یا به فناوری دسترسی ندارند، یا اغلب از فرصت‌های ارائه شده توسط پیشرفت فناوری به طور کامل استفاده نمی‌کنند. هم‌زمان با تلاش برای ارتباط بیشتر افراد، خطرات جدیدی آشکار شده است. به عنوان مثال، جنایات سایبری و اطلاعات غلط حقوق بشر، حریم خصوصی و امنیت افراد مسن را تهدید می‌کند.

اهداف سازمان ملل در سال ۲۰۲۱ در حوزه سالمندان

-آگاهی دادن به افراد مسن در زمینه استفاده از ابزار‌های دیجیتالی و در عین حال مقابله با کلیشه‌ها، تعصبات و تبعیض‌های مرتبط با دیجیتالی شدن، با در نظر گرفتن هنجار‌های فرهنگی اجتماعی و حق خودمختاری.

– برجسته کردن سیاست‌های استفاده از فناوری‌های دیجیتال برای دستیابی کامل به اهداف توسعه پایدار SDGs.

– رسیدگی به منافع عمومی و خصوصی، در زمینه‌های دسترسی، اتصال، طراحی، قیمت مناسب، ظرفیت‌سازی، زیرساخت‌ها و نوآوری.

– بررسی نقش سیاست‌ها و چارچوب‌های قانونی برای اطمینان از حفظ حریم خصوصی و ایمنی افراد مسن در دنیای دیجیتال.

– تمرکز بر یک ابزار قانونی الزام‌آور در مورد حقوق افراد مسن و یک رویکرد حقوق بشری مبتنی بر شخص متقابل برای یک جامعه برای همه سنین.

آمار نگران‌کننده در حوزه سالمندی

بین سال‌های ۱۹۵۰ تا ۲۰۱۰، امید به زندگی در سراسر جهان از ۴۶ به ۶۸ سال افزایش یافت. در سراسر جهان، ۷۰۳ میلیون نفر در سن ۶۵ سال یا بیشتر در سال ۲۰۱۹ وجود داشته است. منطقه شرقی و جنوب شرقی آسیا بیشترین افراد مسن (۲۶۱ میلیون)، و پس از آن اروپا و آمریکای شمالی (بیش از ۲۰۰ میلیون) توزیع جغرافیایی سالمندان است.

طی سه دهه آینده، تعداد افراد مسن در سراسر جهان بیش از دو برابر پیش‌بینی می‌شود و در سال ۲۰۵۰ به بیش از ۱.۵ میلیارد نفر می‌رسد. در تمام مناطق بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۵۰ افزایش جمعیت مسن افزایش می‌یابد.

کشور‌های کمتر توسعه‌یافته به استثنای کم توسعه‌ترین کشور‌ها در سال ۲۰۵۰ محل زندگی بیش از دوسوم جمعیت مسن جهان (۱.۱ میلیارد نفر) خواهند بود. با این حال پیش‌بینی می‌شود سریع‌ترین افزایش در کم توسعه‌ترین کشور‌ها رخ دهد.