سالمندان، جاماندگان جریان پرشتاب زندگی

سالمندی و پیر شدن پدیده ای طبیعی، تجربه شده و البته ناخواسته است، چنانچه اغلب نمی توانیم باور کنیم روزی به سراغ ما خواهد آمد، چرا که تحول دوران و رفتن از جوانی بسوی سالمندی بسیار تدریجی است.

[divider]
 
هیچ گاه این تحولات قابل حس نیست به طوری که سالمندی از دید اطرافیان واضح تر از آن چیزی است که به نظر خود شخص می آید.

اصطلاحاتی مثل سالمند، سالخورده، پیر، مسن، کهنسال و نظایر آن درباره کسانی به کار می رود که ۶۵ سال بیشتر از سن آنها گذشته باشد، ولی مرزبندی سنین سالمندی بیشتر براساس قرارداد شکل گرفته است و به طور کل سالمندی یک امر نسبی است.

امروزه حرکت سریع به سوی مدرنیته و فاصله گرفتن از سنت های دیرپا، پیامدهای مثبت و منفی فراوانی را در پی دارد که از جمله نقش های منفی آن حذف جایگاه سالمندان در خانواده و جامعه است.

واژه سالمندان مدرن شده مفهوم پیران در ادبیات فرهنگ سنتی ماست، درگذشته های نه چندان دور دنیایی که بزرگان خانوار را پیر و ریش سفید می‌گفتند، بطوریکه این مرجع را مرکز انباشت تجربه، تاریخ و نقطه موثر انتقال مهارتهای جدی و کاربردی به نسل پایین تر و معرف جایگاه و موقعیت خانوار می دانستند.

طبق کارشناسان سالمندی، دوران عبور از مرز شصت سالگی است و برای تمام افرادی که جوانی و میانسالی را پشت سر گذاشته و از ۶۰ سالگی عبور کرده اند، این دوران تحقق پیدا می کند.

به عقیده این عده، امروزه افزایش امید به زندگی و کاهش سطح بار وری و زاد ولد، موجب بالا رفتن شمار سالمندان نسبت به جمعیت کل شده است و این رشد فزاینده افراد مسن همچنان ادامه دارد.

بطوریکه بر اساس پیش بینی محققان ،در آینده نه چندان دور، در جهان از هر پنج نفر یک نفر سالمند خواهد بود.

دکتر محمد رضا کبیری استاد روانشناسی در قزوین در این خصوص گفت: برای بسیاری از افراد، بازنشستگی زمانی برای رهایی از مسوولیت ها و تعهدات شغلی قبلی و پیگیری زمان تفریح و استراحت و آرامش جسمی و روانی است.

وی افزود: ولی برای عده ای دیگر بخصوص اگر بازنشستگی با مشکلات اقتصادی و از میان رفتن اعتماد به نفس همراه شود، زمان استرس است و می تواند همراه با علایم روان پزشکی باشد.

کبیری بیان کرد: در واقع سالمندی فرآیندی است که در سه بعد فیزیولوژیک، روان شناختی و اجتماعی شخص را به سمت پیری می برد و تغییرات ایجاد شده در این سه بعد، با سرعت های متفاوتی ایجاد می شود.

وی اظهار داشت: اگر فردی با وجود اینکه از نظر فیزیولوژیک پیر شده است، خودش را از نظر ذهنی جوان بداند، پدیده غیرمعمولی نیست یا برعکس اگر کسی با چهره جوان همانند پیرها عمل کند نیز غیرمعمول نخواهد بود، بنابراین جای شگفتی نیست که این پدیده در برخی افراد زودتر از موعد معمولی و در برخی دیرتر به ظهور رسد.

این استاد دانشگاه اضافه کرد: سالمندی پدیده ای زیستی و طبیعی از رشد انسانی است که به صورت عمومی و بسیار تدریجی تمام موجودات زنده را در بر می گیرد.

کبیری تصریح کرد: تمام اعضا و جوارح ما با هم روند مسن شدن را طی می کنند و شکوه از سنگینی گوش، شکایت از تاری دید، گله از درد مفاصل و ده ها رنج دیگر همه حکایت از هماهنگی میان اعضا و مجموعه ساختاری انسان و نیل به فرسودگی دارد.

این استاد دانشگاه در ادامه یادآور شد: هیچ دلیلی برای نگرانی از این پدیده وجود ندارد، به طوری که با مراقبت مناسب می توان از عمر طولانی لذت برد و پیری سالم و شادی آوری داشت و از هجوم بیماری و ضعف در امان ماند.

کارشناس روانشناسی و علوم رفتاری بهزیستی در این خصوص گفت: درباره درازی عمر باید گفت که بهترین شاخص آن، شاخص خانوادگی است.

مهناز محمدی افزود: تقریبا نیمی از افراد بالای ۸۰ سال، پدران بالای ۸۰ سال داشته اند این عامل تحت کنترل انسان نیست، ولی یک سری عوامل پیش بینی کننده در طول عمر وجود دارد که در کنترل انسان است.

وی از مهمترین آنها معاینات طبی منظم، عدم مصرف الکل، رضایت شغلی، احساس و تصور خود در نقش نوع دوستانه مفید از نظر اجتماعی مثل همسر، مشاور، والد و غیره، رژیم غذایی مناسب و ورزش نام برد و اضافه کرد: در کشورهای صنعتی و پیشرفته مقام سالمندان به ارزش آنها برای اجتماع وابسته است.

محمدی تصریح کرد: بنابراین به علت افت کارایی سالمندان در جامعه و خانواده قدر و منزلت آنها نیز کاهش می یابد، ولی در جوامعی مثل جامعه ما به سبب اعتقادات فرهنگی و مذهبی مردم و بافت خانوادگی حاکم، سالمندان مورد احترام قرار داشته و از اعتبار بالایی برخوردارند.

وی بابیان اینکه سن پیری همراه است با تغییر شکل و در بیشتر اوقات از دست دادن نقش اجتماعی قبلی، در بسیاری از افراد سالمند تعداد نقش های موجود در دوره های قبلی از نظر شغلی، خانوادگی و اجتماعی با افزایش سن رو به کاهش می گذارد، پس افراد سالمند سالم فعالیت های اجتماعی خود را با مطابقت دادن با محدودیت های دوره سالمندی تا حد زیادی حفظ می کنند.

محمدی گفت: گاهی عوامل مداخله گر مثل بیماری جسمی، روانی، مشکلات اقتصادی، مرگ دوستان و عوامل استرس زای دیگر مانع از ادامه تعامل اجتماعی می شود و این چرخه معیوب ادامه می یابد.

این کارشناس بهزیستی در ادامه با اشاره به اینکه به طور کلی حفظ تماس با افراد و فعالیت اجتماعی برای سلامت جسمی و روانی حایز اهمیت است ؛بیان کرد: تماس با افراد جوان می تواند احساس سودمندی و افزایش احترام به نفس را در سالمندان به وجود آورد.

وی اضافه کرد: چرا که سالمندان در طول زندگی خود ارزش های اجتماعی و فرهنگی را به نسل بعدی منتقل کرده اند و هم اکنون می توانند حاصل تلاش یک عمر خود را در ارتباط با آنها بیابند.

یک کارشناس علوم اجتماعی در این خصوص گفت: گوشه نشینی علاج درد پیری نیست، درست است که یک سالمند نمی تواند مثل یک جوان تحرک و جنب و جوش داشته باشد، ولی با پذیرفتن ناتوانایی های طبیعی خود و به کاربردن توانمندی های موجود، می تواند غبار افسردگی را از چهره اش پاک کند.

مهدی جلیلوند افزود: امروزه نقش رویدادهای مهم زندگی و عوامل استرس زای محیطی و اجتماعی در شکل گیری بیماری های روانی به اثبات رسیده است.

وی اظهار داشت: بعضی رویدادهای مهم زندگی مثل بازنشستگی، مسائل اقتصادی و مرگ همسر در سالمندان از اهمیت بیشتری برخوردار است و می تواند مستقیم روی بهداشت روانی آنها تاثیر بگذارد.

جلیلوند در ادامه خاطرنشان کرد: جنبه اقتصادی بازنشستگی هم برای خود سالمند و هم برای جامعه او از اهمیت فوق العاده ای برخورد دار است.

وی بیان کرد: در بسیاری از سالمندان فقیر، نگرانی در خصوص چگونگی گذران زندگی خود به یک اشتغال ذهنی دایم بدل می شود که با کسب لذت آنها در زندگی تداخل دارد، این نقصان در بنیه مالی، از یک طرف مراقبت جسمی مناسب و درمان اختلالات جسمی را با مشکل روبرو می کند.

یک استاد روانشناسی دانشگاه پیام نور قزوین در این خصوص گفت: در هر حال باید به این نکته توجه داشت که یک فرد سالمند بازنشسته در گذشته فردی مفید و فعال برای جامعه بوده و دین خود را ادا کرده است.

مینا صابری افزود: شایسته است با سالمندان به عنوان یک عضو ارشد در اجتماع برخورد کرد که منبعی از تجارب سال های کاری است و می تواند بازوی مشاوره ای خوبی برای شاغلان جوان باشد نه اینکه با او به عنوان فردی غیرمفید و از کار افتاده و خدای نکرده سربار جامعه رفتار کرد.

وی به سالمندان توصیه کرد برای رهایی از عوارضی چون تنهایی و افسردگی، علاوه بر تماس بیشتر با اعضای خانواده، ساعات تنهایی و بیکاری روزانه را با شرکت در اجتماعات مخصوص سالمندان پر کنند.

معاون توانبخشی سازمان بهزیستی استان قزوین با بیان اینکه دو هزار و ۸۰۰ سالمند زیر پوشش این سازمان قرار دارد گفت: این اداره کل خدمات مختلفی را در خانه سالمندان، ویزیت در منزل و مرکز روزانه به آنها ارایه می‌دهد.

راحله جاتن افزود: چهار مرکز نگهداری شبانه‌روزی سالمندان با ظرفیت ۲۱۸ نفر، یک مرکز ویزیت در منزل با ظرفیت ۵۰ نفر و دو مرکز روزانه توانبخشی سالمندان با ظرفیت ۸۰ نفر در حوزه نگهداری سالمندان فعالیت می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه مرکز روزانه سالمندان در طول روز از آنان مراقبت و نگهداری می‌کند،افزود: این مرکز در این مدت زمانی از صبح تا ظهر برای آنان کلاس‌های آموزشی، مانند خاطره‌گویی، قصه‌گویی قرآن و تماشای فیلم برگزار می‌کند.

جاتن، ویزیت سالمندان در منزل از سوی تیم توانبخشی و درمانی را از جمله برنامه‌های اداره کل بهزیستی این استان عنوان کرد و گفت: این تیم با حضور در منزل سالمندان، اقدامات تخصصی آنان را انجام می‌دهند.

وی، مرکز شبانه‌روزی را از دیگر مراکز نگهداری از سالمندان برشمرد و اظهار کرد: در این مرکز سالمندان در ۲۴ ساعت حضور دارند و پرسنل مربوطه این مرکز از آنان مراقبت می‌کنند.