پدیده سالمندی جمعیت و افزایش هزینه‌ ‌های بازنشستگی

شبکه ایران / روند افزایش طول عمر جمعیت انسانی در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران به علت رشد روزافزون علوم پزشکی و تکنولوژی تجهیزات پیشرفته بهداشتی و درمانی و برخورداری از استانداردهای زندگی سالم شکلی صعودی و رو به رشد دارد. این شرایط یعنی افرادی سالم با طول عمری بیشتر و سطح امید به زندگی بالاتر که سهم بیشتری از جمعیت را به خود اختصاص می‌دهند.

از طرفی در حال حاضر تعداد افراد در سنین اشتغال به کار خیلی کمتر است و این وضعیت به‌طور قطع اثربخشی نامطلوب و منفی بر عملکرد، ساختار و تعهدات تحت پوشش صندوق‌های بیمه‌ای خواهد داشت.

از سوی دیگر این پدیده که از آن به عنوان مهمترین تهدید و خطر برای صندوق‌های بازنشستگی یاد می‌شود، چالش‌های جدید و پیچیده‌ای را در حوزه‌های بیمه‌ای ایجاد می‌کند که اگر تمهیدات و برنامه‌ریزی‌های لازم بر پایه محاسبات اکچوئری (بیمه‌ای) پیش‌بینی نشود، قطعاً صندوق‌های بیمه‌ای در ارائه خدمات به افراد تحت پوشش و ذینفعان دچار مشکلات متعددی خواهند شد. به همین بهانه با ایراندخت عطاریان مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری پیرامون چالش‌های روند سالمند شدن جمعیت و تأثیر آن بر صندوق‌های بازنشستگی به بحث و گفت‌و‌گو پرداختیم که در زیر می‌خوانید.

 آیا عواملی که روند افزایش سن جمعیت کشور از آن متأثر بوده و هم‌اکنون به عنوان یک چالش با آن روبه‌رو است، با دیگر کشورها یکسان است یا این عوامل در هر کشوری متفاوت است؟
روند افزایش سن جمعیت در هر کشوری از جهان که اتفاق می‌افتد، دو عامل حتماً در آن دخالت دارد. یکی افزایش طول عمر است. در بیشتر مناطق دنیا به‌طور قابل ملاحظه‌ای نسبت به دهه‌های پیشین عمر طولانی‌تری دارند. در تمام جهان امید به زندگی از سال ۱۹۵۰ حدود ۲۰ سال افزایش یافته است و طبق پروژه‌های تقسیم‌بندی جمعیت جهانی سازمان ملل سن امید به زندگی تا ۷۶ سال رسیده است و عامل دوم کاهش باروری در ۵۰ سال اخیر است.

نرخ کلی باروری جهانی از ۵ فرزند برای هر زن به حدود ۵/۲ فرزند برای هر زن کاهش یافته است. از آنجا که خانواده‌ها فرزندان کمتری دارند، در نتیجه تعداد جمعیت سالمند اضافه می‌شود. این دو عامل در همه کشورها در رشد جمعیت سالمند یکسان است که در کشور ما هم صدق می‌کند. یعنی روند سالمند شدن هم در کشورهای توسعه یافته و هم در کشورهای در حال توسعه اتفاق می‌افتد، اما ممکن است فهرست کشورهایی با بیشترین تعداد افراد بالای ۶۰ سال در این روند تغییر کند.

با توجه به این‌که سالمند شدن جمعیت، نگرانی‌هایی درباره سرعت رشد اقتصادی در آینده را ایجاد می‌کند و عملکرد و انسجام مالی درباره مراقبت‌های بهداشتی، سیستم‌های بازنشستگی و بالاخره رفاه زندگی در این دوران را به دنبال دارد. مهم‌ترین اقدام

عملی که در حوزه بازنشستگی باید صورت گیرد، کدام است؟
مهم‌ترین اقدام در این حوزه، اصلاح سیستم‌های بازنشستگی است که موضوع بسیار بااهمیتی است و اکثر بحث‌های بین‌المللی در زمینه سالمند شدن جمعیت نیز بر اصلاح سیستم‌های بازنشستگی تمرکز کرده و منعکس کننده این واقعیت‌اند که افزایش شمار سالمندان و افزایش طول عمر، باعث رشد هزینه برای طرح‌های بازنشستگی است در نتیجه نیاز به تامین مالی بلندمدت معتبر را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد. البته این اصلاحات تنها محدود به سیستم‌های بازنشستگی نمی‌باشد.

در واقع تمرکز اصلی بر اصلاح سیستم‌های بازنشستگی قرار دارد، ولی در مقابل طراحی سیستم‌های بازنشستگی، تامین اجتماعی ، مالیات و سیاست‌های بازار کار را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

اصلاح بازنشستگی در بسیاری کشورها معمولاً به شکل اصلاح در جزئیات است که به کندی صورت می‌گیرد ولی با ابعاد بسیار همچون کاهش در مزایا، افزایش حق بیمه‌ها در سیستم بازنشستــــگی (PAYG Pay As You Go)، یک روش تامین مالی که هزینه‌های جاری مزایای بازنشستگی از طریق درآمدهای جاری از محل مالیات تخصیص یافته (معمولاً مالیات بر درآمد) پرداخت می‌گردد توسعه و ایجاد حساب‌های انفرادی و تغییر تدریجی در قوانین مرتبط با سن بازنشستگی اتفاق می‌افتد.

اصلاحاتی که با شرایط مطلوب برنامه‌ریزی شده باشند، بر کل سیستم اثر می‌گذارد و راه گریزی ایجاد نمی‌کند. مثلاً در شرایطی که از طریق بیمه بیکاری و ازکارافتادگی آثار بازدارنده برای کار کردن به وجود می‌آید، شاخص طرح‌هایی مثل ارتباط مزایا با نرخ وابستگی و ارتباط سن بازنشستگی با سن امید به زندگی، می‌تواند سیاست‌های متضاد راکاهش دهد.

آیا در طراحی نظام تجاری آینده، بخش خصوصی نباید برای بازنشستگان تمهیداتی در نظر بگیرد یا این که باید با بی‌تفاوتی منتظر حوادث بمانند؟

در این مسیر امکان بی‌تفاوت بودن وجود ندارد زیرا تفکر دقیق و مذاکرات ماهرانه برای گذر به اقتصادی مستحکم، با عدالت و حمایت‌های دولتی امکانپذیر است. بخش خصوصی با بهره‌مندی از حمایت و سیاست‌های دولت باید پیش‌بینی‌های لازم را در نظر بگیرد تا این روند به سوی دوران زندگی طولانی و کارکنان مسن‌تر بیشتر گرایش پیدا کند. در هر صورت نقش بازنشستگی خصوصی می‌تواند یک نقش مهم در درازمدت باشد.

با توجه به مسائلی که بیان کردید، آیا انواع سیستم‌های بازنشستگی به طور یکسان با مقوله سالمند شدن جمعیت مواجه هستند؟

می‌توان گفت سالمند شدن جمعیت، مفهومی است که انواع سیستم‌های بازنشستگی نیز با آن مواجه هستند. سیستم‌های توازن هزینه با درآمد PAYG که از طریق دولت تامین مالی می‌شوند، با چالش‌های جدیدی روبه‌رو هستند.

در این گونه سیستم‌ها تعداد مستمری‌بگیران رو به افزایش است در حالی که تعداد افرادی که حق مشارکت پرداخت می‌کنند، رو به کاهش است.

سیستم‌های بازنشستگی که به صورت اختیاری تامین مالی می‌شوند، یعنی بودجه داوطلبانه دارند، نگران سیاست‌های اقتصادی آینده هستند. البته باید متذکر شد که سیستم‌های اجباری نیز برای دولت مسائل و مشکلات خاص خود را دارند.

چالش‌هایی هم اکنون پیش روی اصلاح سیستم‌های بازنشستگی است. برای رفع این چالش‌ها راهکارهایی وجود دارد؟

البته. ترکیبی از هر دو سیستم می‌تواند یک راه برای کاهش ریسک این دو سیستم باشد. برخی کشورهای توسعه یافته مسائل بازنشستگی‌شان را از طریق تبدیل سیستم مزایای معین DB (برنامه بازنشستگی که بیمه‌گر، پرداخت مزایا براساس یک فرمول معین را متعهد می‌شود) به شکل خاصی از سیستم مشارکت معین DC (برنامه بازنشستگی براساس حساب‌های شخصی که در آن، مشارکت‌های مداوم از پیش تعیین می‌شوند و حمایت‌های پرداختی به میزان مشارکت‌های پرداختی به علاوه بازده سرمایه‌گذاری‌ها بستگی دارند) با موفقیت حل کرده‌اند.

مثلاً در کشور آلمان، فرمول مزایای معین توسط یک عامل پایدار تجدیدنظر و اصلاح شد. این عامل به تناسب اضافه شدن جمعیت سالمند، افزایش حقوق بازنشستگی سالانه را کاهش می‌دهد. در خیلی از کشورها از این دو روش اصلاحی استفاده می‌کنند.

در ایران نیز صندوق بازنشستگی کشوری سعی کرده است مطالعات و برنامه های خود را در زمینه نظام تامین اجتماعی چند لایه و امکان استقرار آن گسترش دهد تا برای برخورد با تاثیرات منفی تغییرات جمعیتی بر بازنشستگی در آینده، آمادگی لازم را داشته باشد.

نکته آخر؟
در پایان، لازم می‌دانم یادآور شوم که هر چند مهم‌ترین اقدام، اصلاح سیستم بازنشستگی است اما باید توجه داشت که الگوهای موفق اصلاحات بازنشستگی نیازمند کاربرد استراتژی‌های جامع بویژه درخصوص افزایش موثر مشارکت سالمندان در بازار کار است.
منبع : روزنامه ایران