شهرهای کشور آماده رویارویی با پدیده سالمندی شوند

امروزه اغلب کشورهای جهان با مسأله افزایش قابل‌ توجه نسبت به جمعیت سالمندان به‌ کل جمعیت روبه‌رو هستند. طبق پیش‌بینی‌های سازمان ملل متحد (٢٠١۴)، در حال حاضر جمعیت سالمند جهان حدود ۶٠٠‌میلیون نفر است که در‌ سال ٢٠٢۵ به ٢ برابر یعنی ٢/١‌میلیارد نفر و در‌ سال ٢٠۵٠ به حدود ٢‌میلیارد نفر خواهد رسید. در این میان، نکته قابل‌ تأمل این‌که براساس همین گزارش، ٨٠‌درصد افراد سالمند درکشورهای در حال ‌توسعه زندگی خواهند کرد؛ کشورهایی که آمادگی لازم برای رویارویی با پدیده سالمندی و پیامدهای بهداشتی و اجتماعی و اقتصادی آن را ندارند. کشور ما نیز از این قاعده مستثنا نیست. پدیده سالمندی مسأله قرن چهاردهم شمسی ایران خواهد بود.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند، ضرورت و اهمیت پرداختن به مسأله شهرهای دوستدار سالمند در کشور ما نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. چون‌ درصد بالای جمعیت جوان امروز گویای بالا بودن نرخ رشد جمعیت سالمند در سال‌های آتی خواهد بود.

درواقع براساس آخرین نتایج سرشماری کشور هم‌اکنون حدود یک‌‌میلیون سالمند در تهران زندگی می‌‌کنند و طبق برآوردها، در ۵٠‌سال آینده ٢٠‌درصد افراد جامعه را سالمندان تشکیل خواهند داد. بر این اساس طی ۵٠‌سال آینده بیش از ٢۶ میلیون سالمند بالای ۶٠‌سال درکشور وجود خواهد داشت.

لذا توجه ویژه به نیازهای سالمندان در فضاهای شهری از جنبه‌های گوناگون اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این عنصر، سرمایه‌ای کارآ در ایجاد و حفظ انسجام اجتماعی و در نتیجه رشد و توسعه‌‌یافتگی محسوب می‌شود.

اما توجه به سالمندان به لحاظ اخلاقی و کرامت انسانی نیز بسیار دارای اهمیت است. سالمندی، دوران هجوم بیماری‌ها و عارضه‌های گوناگون است؛ چنان‌که می‌توان گفت سالخوردگی، آشیانه بسیاری از مرض‌ها و زمینه‌های نامناسب زندگی و هجوم بیماری‌های گوناگون است. زوال جوانی و فرو افتادن آدمی در پیری و سالمندی به‌صورت ناگهانی و یک‌باره نیست، بلکه به صورت تدریجی اتفاق می‌افتد.

آنها آهسته‌آهسته وارد این مرحله می‌شوند و روز به ‌روز بر ضعف‌شان افزوده می‌شود. همچنین در صورت عدم توجه جامعه به نیازهای سالمندان، امکان هجوم بسیاری از بیماری‌های روحی به سوی این منابع انسانی ارزشمند وجود دارد.

در دین مبین اسلام جایگاه رفیعی برای سالمندان در نظر گرفته‌ شده است و علاوه بر توصیه‌های مکرر خداوند متعال در قرآن مجید، درخصوص احترام و تکریم والدین و سالمندان که از نظر جایگاه انسانی و اعتقادی و درجات معنوی پس از عبادت پروردگار قرار دارد، پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص) و ائمه اطهار همگی بر توجه خاص، نیکی به والدین و احترام به سالخوردگان و پیران تأکید فراوان کرده‌اند.

درواقع در اسلام سالخوردگی نشانه و نماد تجربه و دانایی است و سالخوردگان از مقام اجتماعی شگفتی برخوردارند، به‌ویژه از آن‌ جهت که آنها گنجینه‌ای از دانش‌، تجربه‌، معلومات و اندیشه‌ها به‌حساب می‌آیند. از این‌رو باید مورد دلجویی، محبت و احترام قرار گیرند و شخصیت‌شان گرامی داشته شود.

ایرانیان نیز از عهد باستان تاکنون جزو نخستین مردمانی بوده‌اند که برای ادای احترام، بزرگداشت و سپاسگزاری از جایگاه و ارزش سالخوردگان روز مشخصی را در‌ سال تعیین کرده بودند. روز ٢۵ شهریورماه هر‌ سال که به آن «اشیش وانگ»(asisvang) می‌گفتند درواقع روزی برای گرامیداشت سالمندان محسوب می‌شد. قدمت این رسم به روایتی به ٣٠٠٠‌سال قبل برمی‌گردد.

ویژگی‌ها و مولفه‌های برنامه‌ریزی برای تکریم سالمندان در شهرها
سالمندی و شهرنشینی به دلیل تأثیر متقابل بر یکدیگر، یکی از محورهای مهم مطالعه و برنامه‌ریزی برای افزایش کیفیت زندگی سالمندان در شهر محسوب می‌شود. در این راستا سازمان بهداشت جهانی «سالمندی فعال» را برای رفع نیازهای زیستی سالمندان پیشنهاد کرده است.

منظور از سالمندی فعال فرآیندی است که در آن سطح سلامت، مشارکت و امنیت افراد سالمند برای رسیدن به کیفیت زندگی بالاتر ارتقا یابد. به همین منظور و جهت استفاده بهینه جمعیت در حال پیر شدن از امکانات شهری، سازمان بهداشت جهانی «راهنمای جهانی شهرهای دوستدار سالمند» را منتشر و مولفه‌های آن را برای ایجاد ارتباط و همکاری بین آنها طراحی کرده است.

براساس رویکرد این سازمان، شهرهای دوستدار سالمند، شامل آن دسته از شهرهایی هستند که توزیع خدمات عمومی در آنها به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی‌شده که دارای حداکثر تناسب با نیازها و محدودیت‌های افراد سالمند باشد.

خدمات حمل‌ونقل، امور اداری، شبکه‌های ارتباطی و رسانه‌ای، ساخت‌وساز اماکن، طراحی و معماری شهری، خدمات فرهنگی و بهداشتی به شکلی ارایه می‌شود که افراد سالمند، بدون وابستگی یا با دریافت حداقل کمک از سوی دیگران، بتوانند از آنها بهره‌مند شوند.

در کلان‌شهرهای کشور ما زیرساخت‌های موجود به لحاظ ارایه خدمات شهری، بهره‌مندی از امکانات فرهنگی، تأمین اجتماعی، بهداشت ‌عمومی و… پاسخگوی نیاز سالمندان نیست. بسیاری از شهرهای ما، حتی از کمترین امکانات نیز برای استفاده مطلوب سالمندان برخوردار نیستند و سطح خدمات موجود با معیارهای جهانی فاصله بسیار دارد.در ‌سال ٢٠٠۶ سازمان بهداشت جهانی با همکاری موسسه تحقیقاتی سالمندان در دانشگاه ایالت پورتلند (Portland) آمریکا خصوصیات شهرهای دوستدار سالمند را در هفت شاخص تعیین کردند.

همچنین سازمان بهداشت جهانی شهر نیوهیون (واقع در ایالت کنتیکت آمریکا) را به‌عنوان شهر محرک (نماینده) توسعه شهرهای دوستدار سالمند انتخاب کرد و مسئولان و مدیران شهری نیوهیون مسئولیت بزرگی را در جهت مناسب‌‌سازی محیط شهری و همچنین ایجاد و اصلاح ساختارهای اداری، قوانین و مصوبات به لحاظ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز تلاش‌های قابل‌ تقدیری را در راستای مناسب‌سازی محیط اجتماعی برای ایجاد شهر دوستدار سالمند به اجرا گذاشتند.

در حال حاضر از شهر نیوهیون به‌عنوان شهری موفق در ایجاد فضای شهری دوستدار سالمند یاد می‌شود و الگوی شهرهای جهان در این زمینه است. در سطح جهان برای مناسب‌سازی شهرهای دوستدار سالمند، اصلاح و ایجاد ساختارها ٢ مولفه‌ اصلی یعنی مولفه مناسب‌سازی محیط کالبدی شهرها و مولفه ارتقای ساختارهای اجتماعی- اقتصادی مورد توجه است اما این‌که چرا در کنار مولفه‌های کالبدی به مولفه ساختارهای اجتماعی – اقتصادی اشاره ‌شده این است که توجه صرف به محیط کالبدی بدون اصلاح ساختارهای اجتماعی – اقتصادی توان حل مشکلات شهرها در راستای رسیدن به شهرهای مطلوب زندگی تمامی شهروندان و به‌ویژه سالمندان را نخواهد داشت.

٢ مولفه اصلی شهرهای دوستدار سالمند عبارتند از:

١- مولفه مناسب‌سازی محیط کالبدی شهرها:
مناسب‌سازی محیط کالبدی در این موارد انجام می‌شود که شامل: ایجاد و اصلاح ساختارهای شهری در راستای دسترسی به حمل‌ونقل مناسب، دسترسی به مسکن مناسب و دسترسی به فضاهای عمومی مناسب زندگی سالمندان و افراد خاص (معلولان، روشندلان و …) در محیط کالبدی شهرها عمده‌ترین مشکلات سالمندان عبارتند از:

١- مشکلات شناختی (گم‌ شدن در فضای هندسی شهر و دشواری مسیریابی)

٢- مشکلات مربوط به حفظ تعادل در محیط

٣- دسترسی به امکانات و خدمات شهری.

درواقع نظام برنامه‌ریزی شهری باید حداکثر توجه خود را در طراحی‌های محیط کالبدی برای ایجاد فضای شهری مناسب همه شهروندان به‌ویژه افراد سالمند و افراد خاص (جانبازان، معلولان و روشندلان) به کار گیرد.

مشکلات سالمندان در فضای شهری، اغلب ایجاد‌کننده عمده‌ترین نوع احساسات منفی شامل احساس ترس، دلهره، سردرگمی، شرمندگی و تنهایی است که در صورت عدم توجه به آنها این افراد دچار صدمات شدید روحی و جسمی می‌شوند.

٢- ارتقای ساختارهای اجتماعی – اقتصادی:
منظور از ارتقای ساختارهای اجتماعی- اقتصادی این است که قوانین موجود طوری اصلاح شوند که حداکثر حقوق افراد سالمند و افراد خاص در آن رعایت شود که درنتیجه آن، محیط جامعه آماده پذیرش سالمندان بوده و از انزوای اجتماعی و تنهایی فردی جلوگیری کرده و همچنین تأمین مالی در دوران بازنشستگی، بیماری و کسالت را تضمین نماید.

مواردی که در زمینه ارتقای ساختارهای اجتماعی باید مورد توجه قرار گیرند عبارتند از: توجه به تأمین اجتماعی و بهداشت سالمندان، دسترسی به اطلاعات و ارتباطات جمعی، فرصت اشتغال، فرصت‌های فعالیت‌های داوطلبانه و مشارکت‌جمعی، احترام و منزلت اجتماعی.

نکته پایانی
یک شهر دوستدار سالمند با حمل‌ونقل و مسکن مناسب، برآورده کردن نیازهای عمومی فردی، تأمین اجتماعی، منزلت اجتماعی، بهداشت، مشارکت، امنیت و… موجب ارتقای کیفیت زندگی سالمندان شده و سالمندی فعال را ترغیب می‌کند. در شهر دوستدار سالمندان، ساختار و خدمات به ‌گونه‌ای ساماندهی می‌شوند که برای تمامی سالمندان، با نیازها و توانایی‌های متفاوت، قابل‌ استفاده و در دسترس باشد. در حقیقت، شهر دوستدار سالمندان به معنی شهر دوستدار سالمندان، کودکان و خانواده‌ها و درواقع شهر دوستدار مردم است.

مواردی که در این یادداشت آمد، در مجموع ناامیدی و دلسردی سالمندان و از دست رفتن اعتماد به ‌نفس آنها را از بین می‌برد و می‌تواند گامی در جهت عدالت اجتماعی، تکریم سالمندان و گروه‌های خاص (جانبازان، معلولان و روشندلان و…) نیز باشد.