افزایش سالمندی در میان زنان

بررسی‌ها حاکی است که سالمندی جمعیت پدیده‌ای جهانی است که کشور ما نیز ار تاثیرات آن در سال‌های آتی بی‌نصیب نخواهد بود. در این بین در حالی که فقط ۸/۵ درصد مردان سالمند تنها در کشور هستند، بیش از ۲۰ درصد زنان سالمند به تنهایی زندگی می‌کنند که این موضوع، هم ضرورت توجه به مسائل معیشتی این قشر و هم امور اجتماعی و سلامتی و مراقبتی آنان را عیان و برجسته می‌سازد.

بر اساس اعلام مرکز آمار ایران درحال حاضر از بیش از شش میلیون و صدهزار نفر سالمند کشور بیشتر از ۴۹ درصد آنان زن هستند. با این حال یک برآورد با همکاری صندوق جمعیت سازمان ملل و مراکز علمی کشور پیش‌بینی کرده که طی دهه ۱۴۱۰ با دوبرابرشدن تعداد سالمندان کشور با بحرانی در این مورد رو‌به‌رو خواهد شد.

بخش مهم دیگر مساله که هم اکنون نیز رخ نموده است در دو نکته بازتاب یافته است: نخست آنکه سالمندی نیز همچون بعضی دیگر از پدیده‌های اجتماعی میل به زنانگی دارد. به بیان دیگر سالمندان زن از نظر درصد و ارقام و آمار رو‌به تزاید هستند. این موضوعی مهم است که ضرورت دارد تا در برنامه‌ریزی‌ها به آن پرداخته شود.

این نکته در کنار موضوع تحصیلکردگی بالاتر سالمندان( و به تبع آن سالمندان زن) نسل فعلی و آتی کشوراهمیت برنامه‌ریزی‌های آجل برای این قشر را که علی‌القاعده نیازهای متنوع تری از همگنان گذشته خود خواهند داشت روشن‌تر می‌سازد. اما نکته دوم که به شکلی از هم اکنون نیازمند توجه و پرداخت دقیق سیاستگذاران و برنامه‌ریزان کشور است فزونی شگفت‌انگیز زنان سالمند تنها بر مردان سالمند تنهاست. مطابق آمارها هم‌اکنون در کشور بیش از چهار میلیون و سیصد هزار نفر از سالمندان متاهل بوده و با همسر یا با اعضای خانواده خود زندگی می‌کنند ولی تعدادی از سالمندان نیز به تنهایی زندگی می‌کنند.

در این بین در حالی که فقط ۸/۵ درصد مردان سالمند تنها در کشور هستند، بیش از ۲۰ درصد زنان سالمند به تنهایی زندگی می‌کنند که این موضوع،هم ضرورت توجه به مسائل معیشتی این قشر و هم امور اجتماعی و سلامتی و مراقبتی آنان را عیان و برجسته می‌سازد.

شاید استدلال شود که مساله فوق روندی طبیعی در فرایند سالمندی زنان باشد چرا که معمولا زنان سالمند بعد از مرگ همسر خود تنها می‌مانند و چون فرزندان هم خانه و کاشانه را ترک کرده‌اند پس به ناگزیر چنین وضعیتی پیش می‌آید ولی موضوع نه صرف پرداخت به این شرایط از دید آسیب شناختی بلکه اهمیت مساله از نظر ضرورت پرداختن به نیازها و الزامات زندگی در این حالت است.

الزاماتی که خودبه‌خود و به‌طور طبیعی می‌تواند با احساس بیشتر انزوا و تنها شدن یا در صورت عرضه خدمات مناسب و همراه با شأن و منزلت این عزیزان با احساس معنی، شکوفایی و تعالی و به عبارتی با نوعی احساس مثبت از سالمندی (سالمندی مثبت)همراه باشد. از سوی دیگر و همانگونه که ذکر شد درحالی که وضعیت سطح سواد سالمندان در طی سال‌های آتی با گذشته تفاوت‌های اساسی یافته و خواهد یافت در این مورد هم شاهد نوعی نابرابری در شرایط زنان سالمند نسبت به مردان سالمند هستیم. بررسی‌ها مبین نرخ بالاتر بیسوادی در زنان سالمند در مقایسه با مردان است.

این روندی است که از دهه‌های گذشته در کشور شروع شده است و هر چند با توجه به تحولات سال‌های اخیر از نظر جمعیت تحصیلکردگان زن و مرد کشور انتظار می‌رود تا حداقل شاهد نوعی برابری در نرخ جمعیت مردان و زنان سالمند از نظر تحصیلی باشیم، هنوز هم درصد سالمندان زن باسواد در کشور کمتر از مردان است (طبق آخرین سرشماری درصد مردان سالمند باسواد ۲/۴۸ درصد و این نرخ در زنان ۷/۲۳ درصد است.

این روندی است که در طی سرشماری‌های گذشته هم یا به همین منوال بوده یا در مواردی به نفع مردان عمیق‌تر شده است). تمامی موارد گفته‌شده نشان‌دهنده تازگی و نوبودن مسائل و موضوعات مرتبط با سالمندان به‌طور کلی و تازگی همین مسائل به‌طور خاص درمورد زنان سالمند در کشور است.

پرداختن به این امور درکنار موضوعات مربوط به خدمات رسانی به سالمندان زن، سلامت آنان، تکریم آنها و پرداخت به شرایط رفاهی و اجتماعی آنان همگی توجه به سالمندی رو به تزاید را ضروری می‌سازند. گام نخست این ضرورت پذیرش مشکل و آگاهی از نیازهای این قشر ارجمند است، موضوعی که شوربختانه تاکنون آنگونه که باید و شایسته بوده کمتر به آن پرداخته شده است و ما نه‌تنها بررسی‌های جدی‌ای درباره نیازهای سالمندان سالم جامعه نداریم که حتی در باره نیازهای مراقبتی آن تعداد از سالمندان تحت مراقبت هم چندان اطلاع مبتنی بر پژوهشی نداریم.

این درحالی است که رئیس‌جمهور محترم در دیدارهای مختلف خود از سالمندان تحت مراقبت در مراکز سالمندان در گذشته بارها بر آن تاکید داشته‌اند که نمونه آخر آن در دیدار نوروزی ایشان از یکی از مراکز مربوطه بود. امید است با توجه به اقدامات مناسب و به‌موقع در تدوین سند ملی راهبردی سالمندان کشور (که مراحل پایانی تهیه آن در دبیرخانه شورای ملی سالمندان در دست اقدام است) و با توجه به حضور پر تلاش و شاداب موسسات مردم‌نهاد بسیاری که با همکاری و معاضدت خود سالمندان که در کشور فعالیت دارند بتوان به این انتظار به‌حق سالمندان عزیز و مسئولان محترم و قاطبه مردم و با همدلی و همراهی و مشارکت همگانی پاسخ‌های در خوری داد.

* روانشناس و رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان