دلیل و درمان آسم در سالمندی

علایم بیماری آسم در سنین بالا ممکن است غیراختصاصی باشد، برای مثال فرد دچار تنگی نفس هنگام فعالیت یا تنگی نفس حمله ای (ناگهانی)، خس خس سینه و احساس فشار در قفسه سینه شود که شب ها شدت آن بیشتر می شود، اما تنگی نفس فقط نشانه آسم نیست و می تواند به علت بیماری قلبی یا سایر بیماری های تنفسی باشد….

سرفه نیز علامت شایعی است و گاهی تنها علامت ابتلا به آسم. دکتر رسول علیان نژاد، فوق تخصص ریه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی گیلان معتقد است بیشتر سالمندان، بروز علایم بیماری آسم را طبیعی و به علت کهولت سن می دانند و همین اشتباه باعث بروز مشکلات و شدت بیماری در آنها می شود.

آیا ابتلا به آسم در سالمندان شایع تر است؟

بیشتر افراد کهنسال مبتلا به آسم، در دوران کودکی و جوانی به آسم مبتلا بوده اند، ولی بیماری آسم فقط در دوران کودکی فرد را مبتلا نمی کند، بلکه می تواند در سنین بالاتر (حتی ۸۰ و ۹۰ سالگی) نیز بروز کند که به آن «آسم با شروع تاخیری» می گویند. در این شرایط بیماری با شدت بیشتری خود را نشان می دهد.

علت شیوع آسم در این گروه سنی چیست؟

آسم بیماری التهابی مزمن مجاری تنفسی است که باعث انسداد برگشت پذیر مجاری تنفسی می شود و معمولا با افزایش پاسخ به محرک های محیطی همراه است. گرچه علت دقیق ابتلا به آسم معلوم نیست، ولی محققان معتقدند وراثت و محیط در تعامل با هم، در بروز آسم تاثیر دارند.

معمولا با افزایش سن، پاسخ های ایمنی بدن به مواد حساسیت زا و علایم آلرژی چشم و بینی کاهش می یابد، بنابراین در افراد کهنسال بروز آسم، عمدتا غیرآلرژیک (غیراتوپیک) است و اولین علایم آن، بعد از ابتلا به یک عفونت ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی رخ می دهد.

شیوع آسم حدود ۸ تا ۱۰ درصد در تمام گروه های سنی تخمین زده می شود. این بیماری معمولا در افراد مسن به دلایل متعدد به درستی تشخیص داده نمی شود و بعد از تشخیص هم اقدام های درمانی لازم انجام نمی گیرد.

چرا در سالمندان به موقع تشخیص داده نمی شود؟

این موضوع هم به بیمار مربوط است و هم به پزشک. معمولا نداشتن شناخت کافی فرد از بیماری و مربوط دانستن علایم آن به پیری و نشانه های غیراختصاصی بیماری آسم در این سن و دسترسی نداشتن به مراکز تخصصی از عوامل موثر در تشخیص ندادن این بیماری است.

از آنجا که تشخیص آسم در سالمندان به دلیل علایم غیراختصاصی و انجام ندادن تست های عملکردی ریه مانند اسپیرومتر و… مشکل است، در بسیاری از موارد ممکن است پزشک هم نتواند به درستی آن را تشخیص دهد.

بهترین روش برای تشخیص آسم چیست؟

علایم شایع آسم شامل سرفه، خس خس سینه، احساس فشار در قفسه صدری و تنگی نفس است. البته همه کسانی که این نشانه ها را دارند به این بیماری مبتلا نیستند و همه کسانی که آسم دارند نیز همه این علایم را ندارند بنابراین بهترین روش برای تشخیص آسم، گرفتن شرح حال، معاینه و انجام اسپیرومتری (تست تنفسی) است.

البته مهم ترین مساله، افتراق آسم از بیماری های مزمن تنفسی است. در سنین بالا علایم این بیماری ممکن است با نارسایی احتقانی قلب،برونشیت مزمن، آمفیرم، آسپیراسیون مکرر ریوی، ریفلاکس معده و سرطان های ریه اشتباه گرفته شود. از طرفی، نباید فراموش کرد پیری به تنهایی باعث تنگی نفس نمی شود و در صورت بروز باید آن را جدی گرفت.

معمولا بروز علایم ریوی به دنبال مواجهه با عوامل محرک مانند عطر، رنگ، سیگار و… دیده می شود.

درمان آسم در سالمندان متفاوت است؟

درمان آسم در افراد مسن تفاوت چندانی با سایر گروه های سنی ندارد. برخلاف افراد مبتلا به آسم جوان، افراد مبتلا به آسم کهنسال به درمان مداوم نیاز دارند.

بیشتر آنها به علل متعدد از جمله اطلاعات و نگرش غلط در مورد بیماری و اعتقاد به اینکه این علایم مربوط به پیری است، ترس از مصرف کورتون، قیمت داروها، استفاده نادرست از اسپری های استنشاقی درمانی و دسترسی نداشتن مناسب به مراکز درمان، تحت درمان مناسب قرار نمی گیرند.

از طرفی، با توجه به اینکه مصرف برخی داروها مثل بتابلوکرهایی مانند پروپرانولول در بیماران مبتلا به ناراحتی های قلبی یا فشارخون بالا و مسکن های غیراستروییدی در درمان درد مفاصل و استخوان، در این سنین شایع است، گاهی درمان آسم با مشکل مواجه می شود بنابراین لازم است پزشک از داروهایی که بیمار مصرف می کند، مطلع شود.

موثرترین روش درمانی در بیماران مبتلا به آسم چیست؟

هدف از درمان آسم، از بین بردن علایم حاد، جلوگیری از بروز علایم مزمن و کاهش دفعات بستری در بیمارستان، حفظ فعالیت فیزیکی و عملکرد مناسب ریه و به حداقل رساندن عوارض درمان دارویی و بهبود کیفیت زندگی است. استفاده مداوم از اسپری های استنشاقی حاوی کورتون، از روش های درمانی سالم و موثر در درمان بیماران مبتلا به آسم است.

آیا درست است که استفاده از اسپری ها می تواند باعث بروز پوکی استخوان شود؟

بله، استفاده از اسپری های استنشاقی حاوی کورتون با دوز بالا می تواند باعث ابتلا به پوکی استخوان شود که لازم است با بررسی تراکم استخوان و درمان پیشگیرانه، از بروز آن جلوگیری کرد. استفاده از کورتون خوراکی هم عوارض زیادی دارد و مصرف آن در افراد مسن مبتلا به آسم توصیه نمی شود مگر در موارد اورژانسی.

استفاده از اسپری های استنشاقی برونکودیلاتور (گشادکننده برونش) مانند «سالبوتامول» با دوز بالا، گاهی خطر مرگ ناگهانی را به دنبال دارد بنابراین باید دوز تعیین شده برای بیمار، به درستی رعایت شود.

اسپری هایی هم که به صورت MDI وجود دارند، برای درمان و کنترل بیماری در سالمندان مناسب نیستند و باید از روش های درمانی موثر و جدیدتر مانند اسپری هایی که به صورت پودر خشک وجود دارند، استفاده شود.

توصیه کلی به افراد مبتلا به آسم، پرهیز از عوامل محیطی است اما افراد مسن کمتر می توانند روش زندگی شان را تغییر دهند.

مهم ترین مشکلی که ممکن است سالمند مبتلا به آسم با آن روبرو شود، چیست؟ اختلال حافظه و یادگیری، از علل مهم استفاده نادرست و به موقع از داروها، به خصوص اسپری های درمانی است.

بیشتر افراد مبتلا به آسم، تغذیه درست، تحرک کافی و وضع روانی مناسبی ندارند که در این شرایط لازم است حتما حمایت روانی از سوی خانواده صورت گیرد.

از آنجا که مهم ترین اصل در استفاده صحیح از داروهای استنشاقی در این گروه سنی، آموزش به بیمار و همراهان اوست و معمولا بیمار در مصرف داروها به دلیل اختلال حافظه و یادگیری، آرتروز دستان و هماهنگی نداشتن مناسب بین حرکت دست و استفاده به جا از اسپری دچار مشکل است، بهتر است شیوه مصرف داروها و جدول زمانی مصرف آنها به صورت مکتوب در اختیار او و همراهانش قرار گیرد.

سالمندان برای پیشگیری از ابتلا به آسم، چه نکته هایی را باید رعایت کنند؟

در حال حاضر راهی برای پیشگیری از آسم وجود ندارد ولی می توان این بیماری را کنترل و از بروز علایم آن جلوگیری کرد. آسم مانند سایر بیماری های مزمن در افراد مسن تاثیر قابل توجهی روی احساس خوب بودن، کیفیت زندگی، فعالیت فیزیکی و ابتلا به افسردگی دارد، بنابراین لازم است در این شرایط حتما این افراد از لحاظ روحی و روانی حمایت شوند.