گامی بلند به سوی آینده

فرارسیدن روز جهانی سالمندان (اول اکتبر) که از سوی مجمع عمومی‌سازمان ملل متحد در دو دهه گذشته به‌عنوان روز جهانی سالمندان نامگذاری گردیده است‌؛ فرصتی مغتنم در اختیار دست‌اندرکاران‌، متخصصین و صاحب‌نظران و رسانه‌های جمعی قرار می‌دهد که با تحلیل وضعیت موجود جمعیت سالمندان کشور و نیازهای روزافزون این قشر‌، ضمن ایجاد حساسیت عمومی‌، نقشه راه و طرق وصول به جامعه آرمانی دوستدار سالمند را مورد بحث و تبادل نظر قراردهند‌… .

[divider]

دکتر همایون هاشمی٭

پیامبر اکرم (ص)‌: پیران را بزرگ و محترم دارید زیرا احترام به آنها به منزله احترام به مقام الهی است. 

تعریف سالمندی از یک سو متناسب با سن بازنشستگی و از سوی دیگر در ارتباط با وضعیت عمومی سلامت جسمی و روانی مطرح می‌شود. سالمندی مرحله‌ای است که طی آن ظرفیت برای تقسیم سلولی و ظرفیت برای رشد و عملکرد در طول زمان از دست می‌رود و در نهایت منجر به مرگ می‌شود. 

در اغلب جوامع از جمله کشور ایران مرز قراردادی ۶۰ سالگی‌، یعنی زمانی که فرد از خدمت بازنشسته می‌شود‌، آغاز سالمندی را نشان می‌دهد و به همین دلیل افراد ۶۰ ساله و بالاتر به عنوان سالمندان یک کشور شناخته می‌شوند. 

در ایران طبق قانون تأمین اجتماعی، سن بازنشستگی برای مردان ۶۰ و برای زنان ۵۵ سالگی است و طبق قانون مدیریت خدمات کشوری برای مردان و زنان و برای مشاغل تخصصی و غیر تخصصی به ترتیب ۶۵ و ۶۰ سالگی تعیین شده است. 

موضوع سلامتی و ارتباط آن با افزایش سال‌های زندگی در عصر حاضر چالش‌های فراوانی را به وجود آورده است. 

افزایش طول عمر انسان ها و اضافه شدن جمعیت سالمندان یکی ازدستاوردهای قرن گذشته بوده و سالخوردگی جمعیت پدیده‌ای است که برخی از جوامع بشری با آن روبه‌رو هستند و برخی دیگر در آینده‌ای نزدیک با آن روبه‌رو خواهند شد. 

این پدیده ناشی از بهبود شرایط بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی، کاهش مرگ و میر، افزایش امید به زندگی و اعمال سیاست کنترل موالید است؛ لذا باید آن را به حق، یک موفقیت به حساب آورد. بر اساس منابع علمی جمعیت، زمانی که ۸% جمعیت را افراد ۶۵ سال و بالاتر و یا ۱۲% جمعیت را افراد ۶۰ سال و بالاتر تشکیل می‌دهد پدیده سالمندی در جمعیت استقرار می‌یابد. 

رشد پدیده سالمندی در کشور ما نیز از روند جهانی پیر شدن جمعیت جدا نبوده و به دلیل عوامل مذکور‌؛ به سرعت در حال افزایش می‌باشد به نحوی‌که درصد جمعیت سالمندی کشور طی ۳۰ سال از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۵ از ۲/۵ به ۳/۷ درصد رسیده و برآوردهای رسمی‌بیانگر آن است که در صورت تداوم روند موجود‌، جمعیت سالمند کشور بین سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۴۰۵ به حدود سه برابر افزایش یافته و به مرز ۵/۱۵میلیون نفر خواهد رسید و چشم انداز آن وجود بیش از ۲۰ میلیون سالمند 

(۲۲ درصد جمعیت) در سال ۱۴۳۰ خواهد بود‌. از طرفی وضعیت رفاهی سالمندان از جمله مواردی است که می‌تواند در این افراد تأثیر عمده ای داشته باشد و در این میان عواملی مانند بیمه، داشتن منزل شخصی، حقوق بازنشستگی و سواد نقش اساسی در سلامت افراد سالمند دارند.تعداد سالمندان و درصد جمعیت آنان در بین شهروندان یک کشور به خودی خود واجد ارزش منفی یا مثبت نیست بلکه نوع برخورد جامعه با این پدیده که منبعث از نظام مدیریت کلان کشور می‌باشد در تبدیل این موقعیت به فرصتی بی بدیل برای توسعه فراگیر یا چالشی عظیم در برابر پیشرفت کشور‌، مؤثر
خواهد بود‌.

بدون شک‌؛ نظام جمهوری اسلامی‌ایران دارای ظرفیت‌های فراوان فرهنگی‌، ارزشی و اجتماعی در مقوله ارتقای سلامت و رفاه شهروندان سالمند است. 

توجه به این حقیقت که بیش از ۹۰ درصد سالمندان زندگی را در کنار بستگان و عزیزان خود سپری می‌کنند و تنها درصد بسیار قلیلی از سالخوردگان بیمار و وابسته در خانه‌های سالمندان به سر می‌برند، فرصت مغتنمی‌است که در اثر سفارشات بزرگان دین و فرهنگ اصیل ملی حاصل گردیده و بایستی به شایستگی مورد بهره‌برداری قرار گیرد‌. 

برنامه‌ریزان و سیاستگذاران کشور با الهام گرفتن از آرمان‌های عدالتجویانه انقلاب اسلامی‌، چشم‌اندازهای ترسیم شده از سوی مقام معظم رهبری و در راستای تبدیل کشورمان به پیشرفته‌ترین کشور منطقه‌، لازم است که به مطالبات روزافزون سالمندان توجه نموده و تحول در زندگی آنان را از طریق مطالعات کاربردی آینده پژوهی مبتنی بر شواهد استوار نمایند‌. 

ناگفته پیداست که یکی از ظرفیت‌های قانونی نظام جهت یکپارچه نمودن برنامه‌های بهبود وضعیت رفاه‌، منزلت و سلامت سالمندان‌؛ وجود شورای ملی سالمندان مستند به آئین نامه اجرایی بخشی از ماده ۱۹۲ قانون برنامه سوم توسعه می‌باشد که قادر است با جمع آوری و تحلیل اطلاعات جامعه سالمندان کشور‌؛ انجام وظایف دستگاه‌های دولت و صندوق‌های بیمه‌ای را در این زمینه تسهیل نماید و از طرف دیگر مبنایی برای جلب همبستگی اجتماعی و تعامل با تشکل‌های غیردولتی سالمندان‌، خانواده‌ها‌، متخصصین و در یک کلام به‌کارگیری سرمایه‌های اجتماعی ایجاد کند‌. 

با توجه به اینکه به‌دلیل تکروی برخی از دستگاه‌های اجرایی‌، تمایل به تفرق و واگرایی و در نتیجه وقوع فعالیت‌های موازی ناکارآمد‌؛ در استفاده از ظرفیت‌های شورای ملی سالمندان توفیق مورد انتظار حاصل نگردیده است‌، اینک در ابتدای فعالیت‌های دولت تدبیر و امید و با عنایت به اهتمام دولتمردان به توسعه رفاه و آسایش شهروندی و توجه به اقشار آسیب‌پذیر و با توجه به مطالبات احصا شده توسط دبیرخانه شورای ملی سالمندان که مورد تاکید و تأیید نخبگان سالمند و کارشناسان مربوطه است‌، پیشنهادات ذیل به‌عنوان راه حل‌های برون رفت از چالش‌ها و حرکت به سمت سالمندی سالم و پویا ارائه می‌کند‌:

۱- انجام پژوهش‌های کاربردی در زمینه وضعیت سالمندان در کشور‌، تحلیل وضعیت‌، برآورد نیازها و تعیین اولویت‌ها با همکاری بخش‌های دولتی و غیردولتی 
۲- حساس‌سازی رسانه‌های جمعی در مورد مفهوم «سالمندی به همراه تکریم» و تبلیغ این مفهوم درخروجی آنان برای جامعه با تأکید به فرهنگ دینی و ساختار همبستگی ملی
۳- وجود برنامه‌های فرهنگی و آموزشی که خانواده ها و افراد جامعه را به مراقبت از سالمندان در منزل تشویق می‌نماید.
۴- استفاده از ظرفیت‌های قانونی و اجتماعی شورای ملی سالمندان
۵- ایجاد فرصت‌هایی برای سالمندان جهت انتقال تجارب خود به سایرنسل‌ها
۶- وجود شبکه ارتباطی بین افراد سالمند جهت تبادلات عاطفی و همیاری
۷- ایجاد امکان مشارکت سالمندان در طراحی و اجرای سیاست‌ها و برنامه‌هایی که مرتبط به آنان است
۸- وجود شبکه جامع پایش و غربالگری سلامت سالمندان و نظام ارجاع هوشمند جهت تداوم هدفمند فرآیند درمان‌، توانبخشی و مراقبت
۹- بهبود وضعیت بیمه‌های درمانی پایه و تکمیلی با محور نیازهای بهداشتی‌، درمانی و توانبخشی سالمندان و طراحی بیمه مراقبت طولانی مدت در منازل و مراکز برای شهروندان سالمند
۱۰- اصلاح ساختار بازنشستگی و اتخاذ سازوکار استفاده از تجارب سالمندان و پیشگیری از وقوع آسیب اجتماعی در اثر انفکاک از فعالیت و شغل
۱۱- تجدید نظر در مستمری بازنشستگی و حمایتی در راستای پوشش رفاهی سالمندان بازنشسته و نیازمند با توجه به حقایق وضعیت اقتصادی کشور
۱۲- وجود مناسب سازی و تسهیلات خاص در مراکز اداری‌، عمومی‌ و حمل و نقل ویژه افراد سالمند
۱۳- کمک رسانی و حفاظت در مقابل سالمند آزاری، تبعیض و رفتارهای تحقیرآمیز
۱۴- ارائه خدمات مراقبتی و حمایتی که همراه احترام به وجوه انسانی و تکریم و فراهم‌ نمودن فرصت زندگی مولد برای سالمندان باشد
۱۵- توسعه و ارتقای برنامه‌هایی جهت تسهیل مشارکت سالمندان در فعالیت‌های اقتصادی و ایجاد فرصت‌هایی در راستای برخورداری جامعه از تخصص، مهارت‌ها و تجارب آنان
۱۶- یادآوری و بزرگداشت خدمات ارزشمندی که سالمندان به خانواده و جامعه ارائه نموده اند
۱۷- به کارگماری افراد موجه و مودب در بخش‌های خدمات‌رسان به سالمندان
و بدون شک با تعمیق و تدقیق بیشتر می‌توان بر این سیاهه افزود‌؛ اما آن چه حائز اهمیت است ژرف‌نگری مسئولین‌، مسئولیت‌‌پذیری شهروندان و اتکا به نفس‌، خودباوری و صیانت از سلامت جسمی‌، روحی و معنوی با اتخاذ سبک زندگی صحیح در میانسالان و سالمندان می‌باشد‌.

خدایا چنان کن سر‌انجام کار 
تو خشنود باشی و ما رستگار

٭ رئیس سازمان بهزیستی کشور و دبیرشورای ملی سالمندان