اطلاع رسانی/ضرورت توجه به حواس پنج‌گانه سالمندان

کاهش حواس پنج‌گانه یکی از مشکلاتی است که سالمندان با آن مواجه می‌شوند. در این گزارش به علت این مشکلات و راه‌های پیشگیری از آن اشاره می‌کنیم.

به گزارش خبرنگار سینانیوز، کاهش حساسیت گیرنده‌های حسی در حواس چشایی، بویایی و لامسه نسبت به محرک‌های بیرونی در دوره سالخوردگی کاملا مشهود است. این مساله باعث می‌شود تا فرد سالمند در درک مزه‌ها، بو‌ها و پی بردن به خصوصیات اشیاء از طریق لمس آن‌ها با مشکلاتی مواجه شود.

شکی نیست که بی‌توجهی اطرافیان در خصوص مشکلات حسی افراد سالمند می‌تواند نوع روابط فرد سالخورده و امنیت و سلامت جسمی و روانی وی را با مخاطراتی همراه سازد. بنابراین ما می‌توانیم با شناخت این محدودیت‌ها تدابیری را به کار بگیریم تا شخص سالمند بتواند از حواس خود به شکل صحیح تری استفاده کند.

حس چشایی:
حساسیت گیرنده‌های چشایی نسبت به مزه‌ها بعد از شصت سالگی به طور محسوسی کاهش پیدا می‌کند. هر چند تعداد جوانه‌های چشایی در این دوره کاهش نمی‌یابد اما عواملی مانند کشیدن سیگار، استفاده از دندان‌های مصنوعی، مصرف دارو و قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های محیطی، می‌توانند موجب ضعف توانایی فرد در تشخیص مزه‌های مختلف شوند. ناتوانی در تشخیص مزه‌ها باعث می‌شود تا فرد سالمند از خوردن غذا لذت چندانی نبرد که این خود سبب کم غذایی و سوء تغذیه در این افراد می‌شود.

برای تقویت حس چشایی در افراد سالمند رعایت چند نکته می‌تواند موثر واقع شوداز جمله:
افزودن چاشنی‌های مختلف (ادویه‌جات ملایم یا شکر) به مواد غذایی، آن را برای فرد سالمند لذت بخش‌تر و تشخیص مزه غذا را آسان‌تر می‌کند.

تشویق افراد سالمند به عدم مصرف سیگار و دور ساختن آن‌ها از آلاینده‌های محیطی می‌تواند در تقویت حس چشایی موثر واقع شود.

مواد غیر خوراکی و یا مواد پرخطری که دارای ظروف مشابه دارو‌ها و یا مواد خوراکی هستند حتی الامکان باید از دسترس افراد سالخورده دور نگاه داشته شوند.

حس بویایی:
گیرنده‌های حس بویایی پس از سن شصت سالگی کاهش یافته و موجبات ضعف بویایی فرد را فراهم می‌کند. علاوه بر آن، ناتوانی در یادآوری و به خاطر سپردن اسامی بو‌ها نیز در کاهش سطح عملکرد این حس موثر است. بروزاین ضعف، امنیت فرد سالمند را به مخاطره می‌اندازد.

برای تقویت حس بویایی در افراد سالخورده، توجه به چند نکته می‌تواند موثر باشد از جمله:
ما می‌توانیم اشیاء و مواد دارای بوهای مختلف را در اختیار فرد سالمند قرار دهیم و به وی کمک کنیم تا با بو کردن آن‌ها، بوی هر ماده را تشخیص دهد. تمرین بویایی باعث حفظ یا کاهش تدریجی قابلیت تشخیص بو‌ها می‌شود.

در جایی که فرد سالمند ساکن است، حتی الامکان نباید از مواد دارای بوهای تند استفاده شود. همچنین باید آلاینده‌های محیطی را به حداقل برسانیم تا توانایی درک تفاوت میان بو‌ها برای شخص سالخورده مقدور شود.

حس لامسه:
تجربه دوران پیری، معمولا با کاهش توانایی‌های لمسی به ویژه در دست‌ها و نوک انگشتان همراه است. دلیل آن نیز کاهش جریان خون در اندام‌های دور از بدن مانند دست‌ها و پا‌ها است که به ویژه پس از سن هفتاد سالگی بروز می‌کند. بنابراین سالمندانی که بیش از سایرین نیازمند بهره‌گیری از حس لامسه خود هستند (مانند سالمندان نابینا)، طی این دوره با مشکلات خاصی مواجه می‌شوند.

برای تقویت حس لامسه افراد سالخورده می‌توان به چند نکته اشاره کرد از جمله:
تمرین حس لامسه به فرد سالمند کمک می‌کند تا تفاوت‌های قابل لمس در اشیاء را تا حد زیادی درک کند. بنابراین ما می‌توانیم مواد و اشیاء مختلف را در اختیار فرد قرار دهیم و از او بخواهیم که تفاوت‌های ان‌ها را برایمان توضیح دهد. تشویق افراد سالمند به حرکت دادن دست‌ها و پا‌ها و به ویژه نرمش انگشتان به افزایش جریان خون و حفظ ورزیدگی اندام‌های لمسی آنان کمک شایانی می‌کند.

لمس دقیق اشیاء در صورتی برای افراد سالمند آسان‌تر خواهد بود که این اشیاء عاری از هر نوع آلودگی باشد. بنابراین رعایت نکات ایمنی مانند پاکیزگی وسائل مورد استفاده سالمندان و پرهیز از جابجایی مکرر آن‌ها، سالخوردگان را در لمس این وسائل با مشکلات کمتری مواجه می‌سازد.

از آنجا که بسیاری از سالمندان به دلیل کم بینایی یا نابینایی، برای پیدا کردن اشیاء از حس لامسه خود استفاده می‌کنند، اشیای برنده یا حرارت‌زا باید از دسترس آنان دور باشد. ضمن آنکه استفاده از نشانه‌های لمسی نیز می‌تواند محیط زندگی آنان را ایمن‌تر و تردد آن‌ها را آسان‌تر سازد.

حواس بینایی و شنوایی در افراد سالمند
درصد بروز مشکلات شنوایی، بیش از آسیب‌های بینایی است و مردان سالمند، بیش از زنان، دچار این مشکلات می‌شوند.

نقص بینایی:
ضعف یا فقدان کامل حس بینایی، بیشترین محدودیت را بر فرد سالمند تحمیل می‌کند که عوامل بروز آن شامل:

کدورت بیش از حد عدسی که موجب بروز بیماری آب مروارید و در صورت گسترش موجب نابینایی می‌شود. تعدا مبتلایان به آب مروارید از دوره می‌انسالی تا اواخر بزرگسالی به ده برابر افزایش می‌یابد. اگر بیمار به موقع تحت درمان قرار گیرد با عمل جراحی مشکل برطرف می‌شود.

تخریب سلول‌های حساس به نور در مرکز شبکیه چشم، یکی از مهم‌ترین عوامل بروز نابینایی در سالخوردگان است که به سبب کهولت سن، ابتلا به دیابت، قرار گرفتن در معرض نور شدید خورشید و یا پاره‌ای از حوادث محیطی ایجاد می‌شود.

علاوه بر رعایت مسائل ایمنی به ویژه ایمن سازی محیط زندگی فرد سالمند، مراجعه به موقع به پزشک و استفاده از رژیم‌های غذایی مناسب، می‌تواند از بروز یا پیشرفت بسیاری از آسیب‌های بینایی دوران سالمندی جلویگری کند.

توجه به برخی نکات هنگام مراقبت از افراد سالمند می‌تواند اثرات منفی ناشی از ضعف بینایی را در زندگی آنان به حداقل برساند از جمله، تیزبینی و دقت بینایی در افراد سالخورده تا حد زیادی کاهش می‌یابد. انان در زمینه تردد، انطباق با تاریکی و انجام فعالیت‌های روزمره با دشواری‌هایی مواجه می‌شوند.

توجه و مراقبت دائم و آگاه ساختن این افراد نسبت به موانع و شرایط محیطی، از بروز بسیاری از حوادث جلوگیری می‌کند.

استفاده از رژیم‌های غذایی مناسب تاثیر بسزایی در پیشگیری از بروز یا تشدید آسیب‌های بینایی خواهد داشت. مصرف مداوم سبزیجات و ویتامین‌ها می‌تواند از تخریب سلول‌های مرکزی شبکیه جلوگیری کند. همچنین صرف به موقع غذا‌ها و پرهیز از مصرف مواد پرچرب و قندی در این رابطه دارای اهمیت بسیار است.

بسیاری از سالمندان مبتلا به آسیب‌های بینایی، با اضطراب، افسردگی و ضعف اعتماد به نفس دست به گریبانند. برقراری ارتباطی انسانی با این افراد و اگاه ساختن انان از جنبه‌های مختلف این نقایص و مطمئن ساختن انان در خصوص دریافت مراقبت‌های لازم، آن‌ها را به زندگی امیدوار‌تر می‌سازد.

نقص شنوایی:
کاهش جریان خون در گوش موجب مرگ سلول‌های شنوایی گوش داخلی و در نتیجه ضعف شنوایی فرد سالمند می‌‌شود. این ضعف در خصوص صداهای با فرکانس بالا شدید‌تر است. سالخوردگان کم شنوا یا ناشنوا طبیعتاً از سطح ایمنی پایین‌تری در ارتباط‌های اجتماعی برخورداند، به ویژه آنکه ناتوانی در درک گفتار اطرافیان، آنان را در برقراری ارتباط با مشکلات عدیده‌ای مواجه ساخته در بسیاری از اوقات، موجب طرد انان حتی از سوی نزدیکان می‌شود.

در برخورد با سالمندان دچار ضعف شنوای توجه به نکاتی حائز اهمیت است از جمله:
هنگام صحبت با فرد، به جای داد زدن باید به طور واضح و شمرده صحبت کنیم و هنگام تکرار کلمات صبر و حوصله بیشتری به خرج دهیم.

زمان مشاهده علائمی از ضعف شنوایی، عفونت یا درد گوش در فرد سالمند باید بلافاصله وی را جهت انجام معاینات، نرد پزشک متخصص ببریم تا با اقدامات درمانی به موقع بتوانیم از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کنیم.

هنگام گفت‌وگو با فرد باید حتی الامکان از سروصداهای زائد بکاهیم تا وی بتواند کلام ما را به خوبی درک کند. سالمند کم شنوا برای درک بهتر صحبت‌های ما به صورتمان نگاه می‌کند تا از حالت چهره، ژست‌ها و اشارات ماف منظورمان را بهتر درک کند پس هنگام صحبت با فرد سالمند باید آرامشمان را حفظ کنیم. کلماتمان را شمرده ادا کنیم و اشارات سر و دست را با گفتارمان همراه سازیم.