فضای مجازی به سلامت روان سالمندان کمک می‌کند؟

روانشناسان گروه سنی ۷۱ تا ۸۰ سال را دوره میانسالی و از ۸۱ سال به بالا را سالمندان پیر می‌دانند و عنوان می‌کنند که هرکدام از این سالمندان در هر گروه سنی نیازهای خاص خود را دارند و برنامه‌های خاص فرهنگی برای هر گروه از سالمندان نیاز است که نیاز روانی، احساس نیاز به نشاط و امید زندگی، نیاز اجتماعی و مشارکت در زندگی گروهی و احساس امنیت، احتیاج‌های معیشتی و وضعیت مسکن و خوراک و پوشاک را در برگیرد.

بنابراین سالمندی از دوره‌های مهم زندگی است و توجه به نیازهای اجتماعی، جسمی و روانی در این دوران به دلیل تأثیری که روی کیفیت زندگی آن‌ها می‌گذارد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، این در حالی است که شایع‌ترین اختلالات روانی در دوران سالمندی اختلالات شناختی و افسردگی هستند.

فضای مجازی، محیطی است که در آن برقراری ارتباطات برای انسان‌ها طراحی و کنترل می‌شود؛ بر اساس مطالعات بررسی شده، استفاده از اینترنت و فضای مجازی در سالمندان، موجب ارتقای موقعیت اجتماعی، تقویت اعتماد به نفس و تغییر نگرش پیری‌ستیزی و دید کلیشه‌ای نسبت به سالمندی شده و همین امر حمایت عاطفی را به همراه داشته و همچنین از احساس انزوای اجتماعی سالمندان کاسته است.

فضای مجازی نوع جدیدی از ارتباطات را با دنیای بیرون برای سالمندان ایجاد کرده است، بنابراین منجر به استقلال، افزایش لذت از زندگی و احساس مفید بودن شده و تأثیر مثبتی بر روان آن‌ها داشته و میزان افسردگی در سالمندان کاربر فضای مجازی کمتر بوده است. در مقابل، تأثیرات منفی فضای مجازی مانند وابستگی بیش از حد روانی و کاهش روابط چهره به چهره در بسیاری از سالمندان مشاهده شده است.

فضای مجازی برای سالمندان مزایا و معایبی دارد

میترا نوری، روانکاو و روان درمانگر تحلیلی درباه تأثیر فضای مجازی بر سلامت روان سالمندان، اظهار می‌کند: Social Media یا در مفهوم کلی فضای مجازی، دارای محاسن و معایبی است که معتقدم محاسن و معایب فضای مجازی برای سالمندان ۵۰-۵۰ است؛ به این دلیل که نسل جوان امروزی به دلیل فضای مجازی ارتباطات واقعی کمتری را تجربه کردند و مانند گذشته دورهمی و شب‌نشینی و این‌گونه ارتباطات را مانند نسل‌های گذشته تجربه نکردند.

وی می‌افزاید: در حال حاضر تمام نیازهای بیرونی از طریق فضای مجازی برآورده می‌شود و کامیابی از این طریق است، به همین دلیل شاید دسترسی افراد به نوع ارتباطی که نسل‌های قدیمی داشتند کمتر است، از این رو کم شدن ارتباط افراد با یکدیگر و به صورت چهره به چهره یکی از معایب فضای مجازی برای عموم نسل جوان است.

این روانکاو و روان درمانگر تحلیلی تصریح می‌کند: اما برای نسل‌های قدیم، فضای مجازی یک سری معایب و یک سری مزایایی دارد، از این جهت که ارتباط‌های نزدیک و واقعی، مهمانی‌ها و دورهمی‌هایی در گذشته با یکدیگر داشتند و حضور نابی را کنار یکدیگر تجربه کردند و انسان‌ها برای اینکه با یکدیگر ارتباط داشته باشند از ای موجی و صوت استفاده نمی‌کردند و به صورت چهره به چهره با یکدیگر صحبت می‌کردند، بنابراین ارتباطات بهتر و شاید صمیمیت‌های بهتری را این افراد تجربه کردند.

وی می‌گوید: سالمندان کنونی در دوره جوانی و گذشته خود ارتباطات و صمیمت‌های خوبی با حضور کنار افراد دیگر تجربه کردند، اما با توجه به محدودیت‌هایی که نسل قدیم داشتند و اینکه شاید بنا به دلایلی محدودیت‌ها، امکان سفر کردن به کشورهای مختلف و دسترسی به اطلاعات و دانستنی‌ها و علوم مختلف را نداشتند، به همین دلیل اکنون از طریق فضای مجازی نیازهای خود را برطرف می‌کنند که برای آن‌ها خوشایند است.

تأثیر فضای مجازی بر دوره خردمندی سالمندان

نوری ادامه می‌دهد: افراد سالمند، بعد از بازنشستگی بخش زیادی از زندگی خود را بیکار هستند و این بازنشستگی اثر بدی روی آن‌ها می‌گذارد، زیرا حس از کارافتادگی و کارآمد نبودن دارند، از این رو حال بدی را تجربه می‌کنند که شاید فضای مجازی بتواند به آن‌ها کمک کند.

وی اضافه می‌کند: افرادی که می‌توانند فعالیت‌های مجازی داشته باشند و می‌توانند زمانی که احساس تهی بودن دارند را در فضای مجازی بگذرانند و ارتباطاتی داشته باشند و قسمت‌های جذاب دنیا را در این‌گونه فضاها ببینند، حال بهتری خواهند داشت و حضور در این فضاها به حال بهتر آن‌ها کمک می‌کند.

این روانکاو و روان درمانگر تحلیلی با بیان اینکه در سنین بالا مرحله‌ای به نام خردمندی وجود دارد، می‌افزاید: این مرحله از حدود ۶۰ سالگی آغاز می‌شود و مرحله‌ای است که افراد دوست دارند دوباره صمیمیت را تجربه کنند و ببینند چقدر دوست داشتنی و پذیرفته شده هستند، از این رو مدام به گذشته نگاه می‌کنند که این مرحله صمیمت در مقابل انزوا قرار دارد.

وی ادامه می‌دهد: افراد در این سنین قصد دارند بدانند چه دستاوردی داشتند و همین مسئله به ویژه در افرادی که حس می‌کنند فرزندان و دستاوردهای خوبی نداشتند، پررنگ‌تر است؛ زیرا دوست دارند قبل از مرگ دستاوردی از خود به جای گذاشته باشند و اگر ببینند دستاوردی نداشتند تا مرز افسردگی پیش می‌روند.

نوری خاطرنشان می‌کند: این در حالی است که به دلیل کم بودن ارتباطات واقعی، فضای مجازی می‌تواند به این دوره از سنین کمک کند، افرادی که شکننده هستند و آسیب‌های بزرگی در زندگی دیده‌اند و دنیای درون روانی آنها به این صورت بوده که با هرچیزی برطرف نشود، فضای مجازی می‌تواند کمک کننده باشد و از حال بدی که دارند آنها را بیرون بیاورد.

وی می‌گوید: انسان‌ها برای اینکه واقعیت‌های دردناک را تجربه نکنند و از واقعیت فاصله بگیرند مکانیزم‌های دفاعی را مدنظر قرار می‌دهند تا بتوانند به بقای خود کمک کنند، از این رو شاید فضای مجازی مکانیزمی باشد که واقعیت‌های دردناک و آسیب‌هایی که افراد در دوره سالمندی تجربه کردند را بتوانند به صورت موقت کم کنند؛ از این رو گاهی مکانیزم‌های دفاعی می‌توانند برای بقای انسان‌ها کمک ارزنده‌ای داشته باشد.

سالمندان به تمام اطلاعات موجود در اینترنت اعتماد نکنند

پیش‌تر هادی فرهادی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی با تاکید بر مزایای استفاده از اینترنت برای سالمندان، اظهار کرد: اینترنت مانند شمشیر دو لبه‌ای است، می‌توان استفاده مثبت یا منفی از این فضا داشت؛ فراهم شدن ارتباط بیشتر برای سالمندان از محاسن استفاده از اینترنت است و در واقع تنهایی آن‌ها را پر می‌کند و می‌توانند خرید اینترنتی نیز داشته باشند.

وی افزود: معتقدم فضای مجازی و تکنولوژی می‌تواند راه ارتباطی برای پدربزرگ و مادر بزرگ، نوه و فرزندان باشد؛ به دلیل اینکه اکنون اکثر بچه‌های کوچک درگیر این فضا هستند و مهارت خاصی در زمینه تکنولوژی دارند؛ بنابراین اینترنت می‌تواند با ایجاد فضای ارتباطی بین کودکان و بزرگسالان تعاملات روزانه آنها را افزایش دهد؛ از این رو باید سالمندان از فرزندان خود بخواهند که نحوه استفاده صحیح از این ابزار و فضای مجازی را به آنها یاد دهند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تصریح کرد: گروهی از سالمندان از یادگیری استفاده از اینترنت و فضای مجازی امتناع می‌کنند، از این رو می‌طلبد فرزندان آن‌ها را متقاعد کنند که استفاده از این فضا علاوه‌بر پر کردن تنهایی‌شان باعث افزایش ارتباطات آنها می‌شود.

وی با اشاره به اینکه گرایش به اینترنت و فضای مجازی معایبی برای گروه سالمندان به دنبال دارد، ادامه داد: گرفتن اطلاعات از این فضا به نوعی موجب ایجاد وسواس بین سالمندان می‌شود. به طور معمول آنها در خصوص بیماری کوچکی که دارند با جست‌وجو کردن در اینترنت برای گرفتن اطلاعات دقیق اقدام می‌کنند و این اتفاق می‌تواند به گسترش خود بیمارانگاری منجر شود.

فرهادی اضافه کرد: سالمندان به همه اطلاعات موجود در اینترنت در حوزه پزشکی نباید اعتماد کنند، باید مراقب باشند که کسب اطلاعات‌شان از منابع معتبر انجام شود تا گرفتن این اطلاعات پزشکی موجب خود بیمارانگاری آنها نشود.

استفاده از امکانات دیجیتال در کاهش افسردگی سالمندان مؤثر است

یدالله ابوالفتحی ممتاز، عضو هیئت علمی گروه آموزشی و مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی اظهار کرد: کمتر از ۱۰ درصد افراد بالای ۶۰ سال کشور، از فناوری‌های دیجیتال و فضای مجازی استفاده می‌کنند، در صورتی که این رقم در اروپا و آمریکا، ۶۷ تا ۷۰ درصد است.

وی با تاکید بر برقراری عدالت در استفاده از فضای مجازی و فناوری‌های دیجیتال برای همه سنین، افزود: قشر زنان و جمعیت سالمندان کشور، از کمترین امکانات در این زمینه برخوردار هستند.

این عضو هیئت علمی گروه آموزشی و مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی تصریح کرد: استفاده از امکانات دیجیتال و فضای مجازی در کاهش اختلالات شناختی، کاهش افسردگی و احساس تنهایی مؤثر است.

وی با اشاره به سه دلیل استفاده کم سالمندان از امکانات فضای مجازی و فناوری‌های دیجیتال، گفت: آگاهی کم سالمندان از شیوه استفاده از امکانات دیجیتال، دسترسی کم سالمندان به این امکانات و نگرش مردم و خانواده‌ها نسبت به استفاده سالمندان از فضای مجازی دلایلی است که سبب استفاده کم جمعیت سالمندان از این امکانات می‌شود.