سند ملی برنامه راهبردی سالمندان کشور

سند ملی برنامه راهبردی سالمندان کشور

• فهرست:
• مقدمه

۱- پیش زمینه:

۱-۱-       مبانی نظری و مفهوم شناسی سالمندی

۲-۱-   رشد جمعیت سالمندی

۳-۱  – سالمندی درمنابع اسلامی

۲- وضعیت سالمندان در ایران

۱-۲-  مشخصات جمعیت شناختی

۲-۲- نسبت جنسی سالمندان

۳-۲- وضعیت زندگی زناشویی

۴-۲- وضعیت سکونت 

۵-۲- وضعیت رفاهی 

۶-۲- وضعیت تحصیلات 

۷-۲- وضعیت شغلی

۸-۲- رضایت از زندگی

۹-۲- بستری در بیمارستان

۱۰-۲- وقات فراغت

 ۱۱-۲ – شاخص سلامت عمومی (GHQ)

 ۳- مسائل ویژه سالمندان در حوزه سلامت

۱-۳ وضعیت سلامت و بیماری سالمندان در ایران

۲-۳  اقتصاد سلامت سالمندی

۳-۳ابعاد تاثیر گذار بر سلامت سالمندان

۱-۳- ۳- بهداشت : مداخلات بهداشتی

۲-۳-۳- مراقبت‌های بهداشتی

۴-۳- درمان

۱-۴-۳- کلینیک های سرپایی سالمندان

۲-۴- ۳ – بخش های  بستری و ویژه

۵-۳ – آموزش پزشکی

۴- سهم سالمندان ازقوانین:

۱-۴- قوانین و مقررات مرتبط با سالمندان

۱-۱-۴ – قانون اساسی

۲-۱-۴-  قانون برنامه اول توسعه (۱۳۷۲- ۱۳۶۸)

۳-۱-۴ – قانون برنامه دوم توسعه (۱۳۷۸- ۱۳۷۳)

۴-۱-۴ – قانون برنامه سوم توسعه (۱۳۸۳- ۱۳۷۹)

۵-۱-۴- قانون برنامه چهارم توسعه (۱۳۸۸- ۱۳۸۴)

۶-۱-۴ – قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی

۷-۱-۴ – آئین نامه تشکیل شورای ملی سالمندان

۵-نهادهای پوشش دهنده خدمات سالمندی

۱-۵ – وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی

۱- ۱-۵ – سازمان بهزیستی کشور

۲-۱-۵ – کمیته امداد امام خمینی

۳-۱-۵ – صندوق های بیمه و بازنشستگی

۲-۵- وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی

۳-۵ – نهاد های غیردولتی مرتبط با سالمندان

۶- راهبردها و رویکردهای شورای ملی سالمندان برای ارتقاء سلامت جسمی ، روانی، اجتماعی و معنوی سالمندان کشور:

۱-۶ – اصول ارتقاء

۲-۶- هدف نهائی

۳-۶ – اهداف اختصاصی ناشی از اجرای سند ملی

 ۴-۶ – تعهدات نظام(دولت ، مجلس و قوه قضائیه)در خصوص سالمندان

۵-۶- تعهدات دستگاههای اجتماعی بامحوریت شورای ملی سالمندان

۶-۶ – حوزه های عملکردی

۱-۶-۶ – آموزش و رسانه ها

۲-۶-۶ – طراحی عمران شهری و معماری بناهای عمومی و دولتی

۳-۶-۶ – مسکن

۴-۶-۶ – قانونگذاری

۵-۶-۶ – محیط خانوادگی حمایتگر

۶-۶-۶ – تامین درآمد

۷-۶-۶ – خدمات مرتبط با بهداشت ، درمان و توانبخشی

۸-۶-۶ – تغذیه

۹-۶-۶ – خدمات سلامت روان

۱۰-۶-۶ – مدیریت موارد اضطراری و وضعیتهای بحرانی

۱۱-۶-۶ – اوقات فراغت

۱۲-۶-۶- تحقیقات و توسعه

 

بسم الله الرحمن الرحیم

 وَ قَضی رَبُّکَ اَلاتَعبُدوا اِلا ایّاهُ وَ بِالوالِدَینِ اِحسانا اِمّا یَبلُغَنَّ عِندَکَ الکِبَرَ اَحَدُهُما اَو کِلاهُما فَلاتَقُل لَهُما اُفٍّ وَلاتَنهَرهُما وَ قُل لَهُما قَولا کَریما واخفِض لَهُما جَناحَ الذُّلِّ منَ الرَّحمَه و . . .

 

و خدای تو حکم فرموده که جز او هیچکس را نپرستید و در حق پدر و مادر، نیکی کنید و چنانکه هر دو یا یکی از آنها پیر و سالخورده شوند و موجب رنج و زحمت شما باشند مواظب باشید کلمه ای که رنجیده خاطر شوند مگویید و کمترین آزار به آنها مرسانید و با ایشان به اِکرام و احترام، سخن گویید . و همیشه پر و بال تواضع و تکریم را با کمال مهربانی نزدشان بگستران و …  (سوره مبارکه اسراء آیه ۲۳و ۲۴)

 مقدمه

• چشم انداز شورای ملی سالمندان:

شورا می کوشد تا از طریق استفاده از ظرفیتهای موجود کشور،  جلب مشارکت سالمندان و توانمند سازی آنها باعث ارتقاء سطح سلامت جسمی، روحی – روانی و اجتماعی  ایشان  شود و از این رهگذر زندگی شاد، فعال، پویا و  سالم را برای سالمندان کشور  ترسیم نماید که قادر باشند  ضمن حفظ سلامتی و استقلال فردی به عنوان یک عنصر فعال در جامعه ایفا ی نقش نمایند

• ماموریت شورای ملی سالمندان:

ماموریت شورا ایجاد فضای لازم جهت توانمند سازی سالمندان در راستای  حفظ استقلال فردی، کرامت و منزلت ایشان در خانواده و جامعه می باشد.

شورای ملی سالمندان با بسیج دستگاههای مرتبط در امر خدمات رسانی به سالمندان می کوشد با سیاستگذاری و  ایجاد سیستم یکپارچه و منسجم، خدمات جامع سالمندی را در کشورمان گسترش و تسری دهد و ازاین طریق به افزایش سطح کیفیت زندگی سالمندان و رعایت تکریم و جایگاه  اجتماعی ایشان کمک نماید.

 

۱- پیش زمینه:

هرچند سالمندی فرآیند مداومی در زندگی انسان است، ولی اینکه دقیقا از چه سنی آغاز می شود و چه وقت می توان فردی را سالخورده تلقی نمود دقیقا مشخص نمی باشد! چرا که هرکس ممکن است در سن خاصی پیر شود، به طوری که برخی افراد در سنین نسبتا جوانی پیر میشوند و بعضی تا دیر زمانی جوان می مانند.

سیر پیر شدن یک فرد منحصر به خود اوست و شدیدا تحت تاثیر کنش بین عوامل ژنتیکی و محیطی می باشد. سن تاریخی که بر اساس سنوات سنجیده می شود و سن فیزیولوژیکی که بر اساس ظرفیت عملکردی تعیینمی گردد همیشه بر هم منطبق نیستند. یک فرد ممکن است نسبت به سن خود جوانتر یا پیرتر به نظر آید و امکان دارد نسبت به سن خود ظرفیتهای عملکردی بیشتر یا کمتری داشته باشد.

برآوردهای آماری نشان می دهد که طی دو دهه آینده، پدیده سالمندی در کشور ما یک مسأله جدی خواهد بود. افزایش انفجارگونه نرخ زاد و ولد در دهه ۱۳۶۰ و تغییراتی که به تبع آن در ساختار جمعیت کشور ایجاد شده، توجه به پدیده سالمندی را ـ به عنوان یک پدیده حتمی در آینده ـ ضرورت می بخشد.

دستگاه های اجرایی و نهادهای مسئول و مرتبط با سالمندان در حد وظایف جاری خود و اعتبارات تخصیص یافته، اقداماتی را در زمینه حمایت از سالمندان انجام می دهند. اما این اقدامات کافی به نظر نمی رسد چراکه حل مسأله سالمندی ـ به عنوان مسأله ای که هم اکنون آثار آن مشهود است و در آینده شدت بیشتری خواهد یافت ـ نیازمند مسئولیت پذیری و همکاری تعداد بیشتری از دستگاه های اجرایی و نهادهای عمومی است.  به خصوص، وظایف و اقداماتی که در آیین نامه تشکیل شورای ملی سالمندان بیان شده، نیازمند توجه بیشتری از سوی دستگاه های ذیربط است.

بنابراین، به نظر می رسد یک راهکار مناسب برای رفع مشکلات سالمندان (به خصوص سالمندان دو دهه آینده)، تدوین سندی ملی  و فرا بخشی می باشد.

ضرورت تدوین سند حاضر از یک سو به فقدان برنامه و سیاستگذاری مشخص برای طراحی و ارائه خدمات جامع به سالمندان در ایران و از سوی دیگر به ضعف هماهنگی بخش‌ها و اقدامات میان بخشی در این باره مرتبط است. این سند مرجع تعریف مشترک مسأله و تبیین اصول راهبردی و سیاستگذاری‌های بخشی و زمینه‌ساز تعیین اهداف و راهبردها و سیاست‌های برنامه های پیشنهادی جهت ارائه خدمات مطلوب ، کارامد و متناسب با نیاز سالمندان  و طرح قوانین و مقررات مورد نیاز برای اجرای سیاست‌ها و تدوین راهکارهای مرتبط خواهد بود.

سند حاضر با اعتقاد به این‌که ارائه خدمات جامع و توانمند سازی سالمندان میسر نخواهد بود جز با تدوین سیاستها و قوانین به روز و کارامد و ایجاد وحدت رویه بین دستگاههای مرتبط و پیشگیری از موازی کاری و ایجاد فضای تعامل در کشور در خصوص برنامه ریزی و اجراء طرحهای مختلف در زمینه سالمندان به گسترش مداخله های  هماهنگ و همه جانبه بخش مختلف اجراعی اعم از دولتی و غیر دولتی کمک نماید .

۱-۱- مبانی نظری و مفهوم شناسی سالمندی

تعریف سالمندی از یک سو متناسب با سن بازنشستگی و از سوی دیگر در ارتباط با وضعیت عمومی سلامت جسمی و روانی مطرح می شود. سالمندی مرحله ای است  که طی آن ظرفیت برای تقسیم سلولی و ظرفیت برای رشد و عملکرد در طول زمان از دست می رودودر نهایت منجر به مرگ می شود[۱]

در اغلب جوامع از جمله کشور ایران مرز قراردادی ۶۰ سال سن، یعنی زمانی که فرد از خدمت بازنشسته می شود ،آغاز سالمندی را نشان میدهد و به همین دلیل افراد ۶۰ ساله و بالاتر به عنوان سالمندان یک کشور شناخته میشوند.

 اگر چه در بعضی منابع دیگر، ۶۵ سالگی به عنوان مرز مشخص کننده در نظر گرفته شده است.

شایان ذکر است که ابن سینا در کتاب قانون در طب، جرجانی در ذخیره خوارزمشاهی و مولوی در کتاب مثنوی، سن ۶۰ سالگی را مرز ورود به سالخوردگی قلمداد نموده اند.

در ایران طبق قانون تأمین اجتماعی، سن بازنشستگی برای مردان ۶۰ و برای زنان ۵۵ سالگی است و طبق قانون مدیریت خدمات کشوری برای مردان و زنان و برای مشاغل تخصصی و غیر تخصصی به ترتیب ۶۵ و ۶۰  سالگی تعیین شده است.

سازمان بهداشت جهانی افراد را بر اساس گروههای زیر طبقه بندی کرده است:

• Ø    افراد دارای سنین بین ۶۰ تا ۷۵ سال : سالمند
• Ø    افراد دارای سنین بین ۷۶ تا ۹۰ سال : پیر
• Ø    افراد دارای سنین بالای ۹۰ سال : خیلی پیر[۲]

 

موضوع سلامتی و ارتباط آن با افزایش سال های زندگی در عصر حاضر چالش های فراوانی را به وجود آورده است. افزایش طول عمر انسان ها و اضافه شدن جمعیت سالمندان یکی از دستاوردهای قرن گذشته بوده و سالخوردگی جمعیت پدیده ای است که برخی از جوامع بشری با آن روبرو هستند و برخی دیگر در آینده ای نزدیک با آن روبرو خواهند شد. این پدیده ناشی از بهبود شرایط بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی، کاهش مرگ و میر، افزایش امید به زندگی و اعمال سیاست کنترل موالید می باشد؛ لذا باید آن را به حق، یک موفقیت به حساب آورد.

۲-۱ – رشد جمعیت سالمندی

سازمان جهانی بهداشت در پیامی که به مناسبت روز جهانی سالمندان در سال ۲۰۰۳ (مهرماه ۱۳۸۲) تحت عنوان “سالمندان به منزله نیروی جدیدی در راه توسعه”، منتشر کرده، متذکّر گردیده است که : امروزه در سطح جهان، انقلابی در جمعیت شناسی، در شرف وقوع است چرا کهرشد جمعیت سالمندان جهان در حال حاضر حدود۲٫۴ در صد در سال محاسبه شده است که به وضوح، بیشتر از نرخ رشد کلّی جمعیت(۱٫۷ درصد) می باشد. حدود ۶۰۰ میلیون نفر افراد سالخورده در کلّ جهان و حدود ۱۶۵ میلیون نفر در کشورهای توسعه یافته، زندگی می کنند و بر اساس تخمین های موجود، این ارقام تا سال ۲۰۲۵ میلادی به ترتیب به حدود ۱۲۰۰ و ۲۵۶ میلیون نفر افزایش خواهد یافت.

بر اساس منابع علمی جمعیت، زمانی که ۸% جمعیت را افراد ۶۵ سال و بالاتر و یا ۱۲% جمعیت را افراد ۶۰ سال و بالاتر تشکیل می دهد پدیده سالمندی در جمعیت استقرار می یابد.

هرچند میزان موالید مذکّر بیش از موالید مونث است ولی میزان میرائی نیز در کلّیه گروه های سنی، دارای چنین روندی می باشد و نهایتا از سنین ۳۵ـ۳۰ سالگی به بعد نسبت زنان بیش از مردان بوده در سالمندان نیز چنین وضعیتی حکمفرما خواهد بود.

بر اساس داده های موجود در بعضی از کشورها نظیر بلژیک، آلمان و اُکراین حدود ۷۰% جمعیت کهنسال (۸۰ ساله و بالاتر) را زنان تشکیل می دهند و این رقم در روسیه به ۸۰% نیز می رسد و بنابراین می توان ادعا کرد که معضلات بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی سالمندان، بیشتر مربوط به زنان سالخورده است. در مجموع، در بسیاری از کشورهای جهان، طول عمر زنان به طور متوسط حدود ۷ـ۵ سال بیشتر از مردان است.

۳- ۱- سالمندی درمنابع اسلامی

 وَقَضی رَبُّکَ اَلا تَعبُدوا اِلا ایّا هُوَ بِالوالِدَینِ اِحسانا اِمّا یَبلُغَنَّ عِندَ کَ الکِبَر َاَحَدُهُما اَو کِلاهُما فَلا تَقُل لَهُما اُفٍّ وَ لاتَنهَرهُما وَ قُل لَهُما قَولاکَریما واخفِض لَهُما جَناحَ الذُّلِّ منَ الرَّحمَه و . . .

 

ازتعمق درآیه مذکور وآیات صدر وذیل آن استفاده های زیر بدست می آید:

• ·                   ریشه احسان به والدین اعتقادات پاک الهی می باشد
• ·                   اهمیت وجایگاه بسیاروالای احسان به والدین وتکریم ایشان دردوره سالمندی
• ·                   والدین مظهرلطف الهی هستند
• ·                   حمایت ازوالدین به خصوص درایام پیری وناتوانی ایشان
• ·                   تواضع وخشوع دربرابروالدین (بخصوص درزمان پیری)
• ·                   طلب خیرو برکت برای والدین (بخصوص درزمان پیری)
• ·                   اکرام واحترام سالمندان ازصمیم قلب (بخصوص درزمان پیری)
• ·                   اکرام والدین (سالمند) عمل صالح وکفاره گناهان وعنایت خدا برفرزندان

 

دررابطه بادسته بندی موضوعی آیات واحادیث موجود در زمینه سالمندان میتوان به موارد ذیل اشاره نمود :

محور همبستگی جمعی

مجموعه افرادیک فامیل، نسبت به بزرگ خاندان احترام می ‏گزارند و درکارها باآنان مشورت     می ‏کنندودراختلافات ، به رأى وحکمیت وداورى آنان ارج می ‏نهند و گاهى یک سخن از سوى آنان ، آتش فتنه‏اى راخاموش می ‏سازد ، یا تفرقه وکدورتى را به وفاق وهمدلى وآشتى مبدل     می ‏سازد.

رسول خدا (ص) فرمود:«البَرکهمَعَ اکابِرِکم»:

برکت وخیرماندگار، همراه بزرگترهاى شماست.

درسخن دیگرفرمود:

«الشّیخُ فى اَ هْلِهِ کالنّبىِ فى اُمّتهِ»؛سالمند در میان خانواده ‏اش ، همچون یک «پیامبر»درمیان امتش است.

حرمت سالمندان

رعایت ادب ومقتضاى حق ‏شناسى نسبت به عمرى تلاش صادقانه و ایثارها، گذشتها و دلسوزیها که بزرگان از خود نشان داده‏اند، آن است که در خانواده‏ها مورد تکریم قرار گیرند، عزیز و محترم باشند، به آنان بی‏مهرى نشود، خاطرشان آزرده نگردد، به توصیه‏ها و ارشاداتی که از سر دلسوزی وتجربه ارائه می ‏دهند، بی ‏اعتنایى نشود.

خود «بزرگسالى» و «سن بالا» درفرهنگ دینى مااحترام دارد.

پیامبراکرم(ص): پیران رابزرگ ومحترم داریدزیرا احترام به آنها به منزله احترام به مقام  الهی  است.

پیامبراکرم(ص): پیران و بزرگان خود را مورد احترام قرار دهید و به کوچکتران خود رحمت وعنایت داشته باشید.

تکریم والدین

سالمندان به طورعموم، ازاحترام برخوردارند. اگر پدر و مادر باشندکه این وظیفه، سنگین ‏تر و مسؤولیت مضاعف است. قرآن کریم ازتندى و پرخاش نسبت به پدرومادر پیر نهى می ‏کند و به سخن نیکو، لحن شایسته، خضوع وتواضع،گستردن بال رأفت در برابر آنان و خیرخواهى و دعا در حق آنان دعوت می ‏کند.

فرمان خداوند ، چنین است:

«اِمّایَبْلُغَنّ َعِندک الکبرَ اَحَدُهما اوکلاهُما فلاتَقُلْ لَهمااُفٍّ ولاتَنْهَرهُما وَقُلْ لَهُماقولاًکریماً، وَاخفَضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِ مِنَ الرّحمهِوَقُل رَبِّ ارحَمْهُماکماربّیانى صَغیراً»؛

ادب و احترام نسبت به پدر و مادر کهنسال، آن است که: آنان را به اسم ، صدا نکنى ، به احترامشان برخیزى ، ازآنان جلوتر راه نروى، باآنان بلند و پرخاشگرانه سخن نگویى، نیازهایشان را برآورى، خدمتگزارى به آنان را وظیفه‏اى بزرگ بدانى وازآنان در سن کهولت و پیرى مراقبت کنى.

انتقال فرهنگ

ازعمده ‏ترین راههاى انتقال یک فرهنگ به نسلهاى آینده، رفتار پدرومادر ومربیان است. کودکان،آنچه را دررفتاربزرگترها ببینند، ازآن الگو می ‏گیرند. احترام به بزرگترها و رعایت ادب و تکریم نسبت به سالخوردگان، اگردرعمل ورفتارماتجلى یابد، فرزندانمان نیز، این فرهنگ را  می ‏آموزند و با همین آداب وسنن تربیت می شوند. کسى که انتظار ادب و معرفت و حق‏شناسى ازفرزندانش دارد، باید همین حالت را نسبت به پدرومادر و بزرگترها نشان دهد، تا کوچکترها هم ازاو بیاموزند.

این یک سنت تاریخى وتأثیر و تأثرازاعمال و رفتاراست. هرکس چیزى را درو می‏کندکه کِشته است. اگر درحدیث است که «لامیراثَ کالادب»؛ هیچ ارثى همانند ادب نیست که از بزرگان به فرزندان برسد، دراین مورد هم مصداق می ‏یابد.

امام على(ع) فرمود:

«وَقِّرُواکبارَکُمْ،یُوَقّرْکُمْ صِغارُکُم»

به بزرگانتان احترام کنید،تا کوچکترها هم به شما احترام کنند.

مایه برکت و نعمت

درفرهنگ اسلامی وجود سالمندان و احسان به آنان به مثابه عاملی جهت نزول برکات وخیرات در زندگی وباعث رخدادن اثرات مثبت وسازنده درزندگی اطرافیان قلمدادگردیده است . رابطه عاطفی میان پدرومادر از یکطرف و میان فرزندان ازطرف دیگر از بزرگترین روابط اجتماعی است که قوام واستواری جامعه انسانی را به دنبال دارد.

پیامبراکرم(ص): برکت در وجود سالمندان است.

پیامبراکرم(ص): وجود سالمندان بین شما باعث برکت و نعمتهای الهی میباشد.

تسهیلات ا سلام برای سالمندان

باتوجه به وضعیت سالمندان و ناتوانائیهایی که بر آنان عارض می شود، دین اسلام تسهیلات و معافیتهایی را برای آنان در نظر گرفته که از آسان نمودن تکالیف دینی برای مومنان تا کاهش و تخفیف مجازات برای مجرمان را در برمی گیرد.

سالمندان به دلیل کهولت سن، قادر به انجام بسیاری از کارهای سنگین و مشقّت بار نیستند و به مراقبت وتوجه بیشتری نیازدارند. در فقه اسلامی نیز که احکام و تکالیف اسلامی هماهنگ با توان و استطاعت افرادآمده، دراجرای تکالیف نسبت به سالمندان آسان گیریهای خاصی اعمال شده است.

حضرت امام خمینی رحمه الله درباره افرادی که ازروزه گرفتن معاف شده اند میفرمایند: «ازجمله افرادیکه میتواند روزه ماه مبارک رمضان را افطارکند، پیرمردان و پیرزنان هستند، در صورتی که روزه گرفتن برای آنان سختی زیاد و مشقّت داشته باشد» و یا در مسأله حج نیز سالمندان در صورت ناتوانی، میتوانند برای ادای فریضه باشکوه حج ابراهیمی نایب بگیرند.

به منظور تکریم سالمند حتی جمهور فقها اتفاق نظر دارند که درجنگ باکفار، سالمندان کافر که درحال جنگیدن بامسلمانان نیستند کشته شدنشان توسط سپاه ا سلام حرام است. 

رسول خدا(ص) فرمود: به نام خدا وبردین رسول خدا حرکت کنید، ولی هشیار باشید که سالمندان ، کودکان  و زنان را نکشید، خیانت نکنید، غنیمت ها را جمع آوری و اصلاح و نیکی کنید که خدا نیکوکاران را دوست دارد .

پاداش خدمت به سالمندان

فردی که درایام توانمندیِ خویش به سالمندان احترام میگذارد و به حمایت و خدمت آنان میپردازد،  پاداش وی دراین دنیا این است که در روزگار ضعف و پیری، مورد احترام و حمایت دیگران واقع میشود. پیامبراسلام صلی الله علیه وآله میفرماید: “چنانچه جوانی در دوران جوانی خویشْ پیر کهنسالی را اکرام و احترام کند، خداوند برای روزگار پیری او کسی را مأمور میگرداند که به پاداش این عمل نیک، او را اکرام و احترام کند”.

مجازات آزردن پیران

ضعف جسمی سالمندانْ نیازمند توجه، و مویِ سپیدشان شایسته تکریم و احترام است.

بنابر روایات اگرکسی به هردلیلی فرد مسنی را که برف پیری سر و چهره او را پوشانده، مورد بی حرمتی وآزار واذیّت قرار دهد وموجبات رنجش خاطرش را فراهم سازد، مجازات آنرا در دنیا خواهد دید.

امام صادق علیه السلام در این باره فرموده است:“آنکه که حُرمت پیر محاسن سفیدی را نگه ندارد، پیش از آنکه بمیرد، خداوند او را توسط شخص دیگری خوار مینماید”.

حقوق سالمندان

امام سجاد علیه السلام حق سالمندان را بر دیگران چنین بیان فرموده ا ند:“حق سالخورده این است که حرمت پیری اش را نگهداشته و درکارها او رامقدّم بداری.

در اختلافات، [خصمانه] با او رو به رو نشوی. در راه رفتن، براو سبقت نگیری و پیشاپیش او راه نروی.  نادانش نشماری و اگر رفتار جاهلانه ای کرد، تحمل کنی. به مقتضای سوابق مسلمانی و سالمندی، احترامش کنی که حق سن و سال نیز چون حق اسلام است”.

رعایت موارد ذکر شده را نسبت به سالمندان را می توان جزو حقوق معنوی به حساب آورد، که وظیفه اعضای خانواده و جامعه است که آنها را نسبت به سالمندان خانواده اعم از پدر و پدر بزرگ و مادر و مادر بزرگ رعایت نمایند؛ اما نسبت به حقوق مادیشان رعایت نکات ذیل الزامی است:

برای کمک به سالمندان در خانواده لازم است که به نحو کافی تغذیه و لباس، مسکن و اسباب معالجه در صورت بیماری فراهم شود ونسبت به رعایت حالشان هیچ کوتاهی نشود و اگر در ایشان میل به ازدواج دیده شد  (در صورتی که پدر، همسرش را از دست داده باشد)، برفرزندان واجب است که برای پدر، همسر اختیار کنند و اگر فقیر باشند وفرزندان غنی، نفقه دادن به آنان بر فرزندان واجب است.

علاوه بر رعایت حقوق معنوی سالمندان، جامعه وظیفه دارد در صورتیکه خانواده توان تأمین حقوق مادی آنها را نداشت، در این زمینه اقدام نماید.

باتوجه به اینکه سالمندان قبلا ًعضوی از خدمتگزاران جامعه بوده اند، دَینی بر جامعه دارند، سالمندان نباید سر بار جامعه قلمداد شوند و برای ملاحظه مسائل روحی آنان لازم است در مسائل مهم جامعه با ایشان مشورت شود تا احساس نکنند که جامعه آنان را ترک نموده است.

و در هنگام ورود ایشان به محافل و مجالس جا دادن به آنان و حتی برخاستن به قصد احترام ایشان جزو مکارم اخلاقی به شمار می آید.

حکومت عادل به مثابه پدر است نسبت به فرزندان. مسؤول رعایت حقوق تمام اقشار مردم اعم از مسلمانان و یا کافرانی که زیر سایه حکومت اسلامی زندگی می کنند و رعایت امنیت و گسترش میدان عدالت برای همه شهروندان وتمام کسانی که تحت سیطره حکومتند، جزو وظایف حکومت می باشند.

از جمله وظایف حکومت به طور خاص رسیدگی به مستضعفان جامعه می باشد، که برخی از  سالمندان جزء این گروه می باشند.

بر حکومت اسلامی واجب است که مسائل و نیازهای معنوی و مادی سالمندان را تأمین نماید و کرامت ایشان را حراست کند و نگذارد که کسی حقوق آنان را پایمال نماید و به آنان قصدبی احترامی داشته باشد.

اگر بعضی از سالمندان از لحاظ کار و تأمین معاش ناتوان باشند وظیفه حکومت است که آنان را تأمین و سرپرستی نماید.

حتی اگر بدهکار باشند و فوت کنند در حالیکه توان پرداخت دَین خود را نداشته اند بر حکومت لازم است در صورت عدم توانایی پرداخت دَین توسط وارثان، دَین آنان راپرداخت نماید.

• چنانچه رسول اکرم (ص) میفرمایند:

هر مؤمنی بمیرد و مالی را بعد از خود برجا گذارد ، مال حق وارثان است و اگر دَینی به جای گذاشت من دینش را پرداخت خواهم نمود و سرپرستش هستم.

در دنیای غرب که مبادی ایمانی و مکارم اخلاقی به سستی گراییده وعواطف انسانی و محبتهای خانوادگی ارزش خود را از دست داده است، پدران و مادران سالخورده و ناتوان، وضع رقّت بار و ناگواری دارند.  

نه ایمان کاملی در دلهای فرزندان است که برای خدا آنان را تکریم کنند ونه فضایل اخلاقی در نظرشان ارزشی دارد که به عنوان حق شناسی، آنها را محترم شمارند.  در برخی از کشورهای غربی ، با استفاده از دستگاه خودکشیِ آرام،سالخوردگان می توانند به زندگی خود پایان دهند.

در جامعه ما که بیشتر مردم از نعمت تعالیم اسلامی برخوردارند و ارزش سالخوردگان در جامعه ودر بین افراد خانواده حفظ شده است، به پدر و مادر و سالمندان خویش با دیده تکریم و عطوفت نگاه می کنند و آنان را کم و بیش مورد رأفت و محبت خویش قرار می دهند.

باید تمهیداتی اندیشید تا چنین فرهنگ اسلامی و ایرانی در خانواده ها حفظ شود و نسل جوانمان را از روی آوردن به فرهنگ منحط غرب باز داریم و نگذاریم که سالخوردگان ما همچون بیشتر غربیها در اواخر زندگی خود، با غربت پیری و تنهایی همنشین شوند.

 ۲- وضعیت سالمندان در ایران

۱-۲ – مشخصات جمعیت شناختی

در کشور ایران در سال ۱۳۷۵ جمعیت بالای ۶۰ سال ۶/۶% بوده است و در سال ۱۳۸۵ جمعیت سالمندان کشور ۲۶/۷ درصد (۵۱۲۱۰۴۳ نفر) بوده که از این تعداد ۰۵/۶۴  درصد در شهر و ۹۵/۳۵  درصد در روستا زندگی می کنند .[۳]

جدول متوسط عمر سالمندان در ایران:

 

تغییرات جمعیت سالمندی در ایران:

به عبارت دیگر درصد جمعیت سالمندی کشور طی ۳۰ سال از ۵٫۲ به ۷٫۳ درصد رسیده است و برآوردهای رسمی بیانگر آن است که در صورت تداوم روند موجود، جمعیت سالمند کشور بین    سال های ۱۳۸۵ تا ۱۴۰۵ به حدود سه برابر افزایش یافته و به مرز ۱۵٫۵ میلیون نفر خواهد رسید. افزایش نسبت سالمندان ۶۰ سال و بالاتر از حدود ۷ درصد در سال ۱۳۸۵ به ۱۴٫۵ درصد در سال ۱۴۱۵ و ۲۲ درصد در سال ۱۴۲۵ خواهد رسید.

به بیان دیگر همان طور که در اواخر ده ۱۳۶۰ و دهه ۱۳۷۰ نیازهای خاص گروه سنی کودک و نوجوان ( تغذیه ، ایمن سازی، بهداشت، مدرسه….) وجه غالب را در برنامه ریزی کلان کشور داشته و در دهه ۱۳۸۰ نیز این جایگاه به نیازهای خاص جوانان (ازدواج، مسکن، شغل، ….) اختصاص یافته است،  برنامه ریزی برای دو دهه آینده باید برنیازهای خاص سالمندان و سالخوردگان متمرکز شود.

 

 سرشماری سال ۱۳۸۵:

تعداد افراد بالای ۶۰ سال کشور که طبق تعریف در گروه سالمندان طبقه بندی می شوند ۵۱۲۱۰۴۳ نفر ( ۷٫۲۶ درصد جمعیت کشور) شامل ۲۶۵۴۸۳۳ نفر مرد (۷٫۴ درصد جمعیت مردان و ۵۱٫۸ درصد جمعیت سالمند) و ۲۴۶۶۲۱۰ نفر زن(۷٫۱۲ درصد جمعیت زنان و۴۸٫۱ درصد جمعیت سالمند) می باشند.

جمعیت ۱۰۰ ساله و بیشتر  ۱۶۸۵۱ نفر ( ۰٫۰۲ درصد جمعیت کشور) شامل ۷۵۹۵ مرد ۹۲۵۶ زن می باشند.

استانهای گیلان با ۱۰٫۱ درصد ، خراسان جنوبی با ۹٫۵ درصد ، مرکزی با ۹٫۲ درصد ، همدان با ۸٫۵۷ درصد و سمنان با ۸٫۴۴ درصد از بالاترین درصد جمعیت سالمندان برخوردار بوده و کمترین درصد جمعیت سالمندان در ا ستانهای سیستان و بلوچستان با ۴٫۳۷ درصد ، هرمزگان با ۴٫۵۵ درصد ، خوزستان با ۵٫۳۵ درصد ، بوشهر با ۵٫۵۱ درصد و کهگیلویه و بویراحمد با ۵٫۶۴ درصد دیده می شوند.

۶٫۸ درصد از جمعیت شهرنشین و ۸٫۲ درصد از جمعیت ساکن روستاها در گروه سالمندان قرار دارند.[۴]

 ۲-۲- نسبت جنسی سالمندان

روند نسبت جنسی سالمندان ۶۰ سال و بالاتر نشان میدهد که نسبت جنسی سالمندان ۶۰ سال و بالاتر در سال ۱۳۳۵ در مقابل هر ۱۰۰ زن ۱۱۱ مرد بود  و این عدد طی دوره۵۰ ساله در سال ۱۳۸۵ به ۱۰۸ نفر رسیده است .[۵]  با توجه به اینکه معمولا امید به زندگی در مردان کمتر از زنان می باشد انتظار میرفت که تعداد مردان کمتر از زنان باشد که لازم است تامل بیشتری روی این مطلب صورت گیرد. به نظر می رسد یکی از دلایل عمده آن این باشد که زنان از اقشار آسیب پذیر جامعه محسوب می شوند که این مطلب با سالمندی که خود تاثیر بسزایی درآسیب پذیری دارد تشدید می شود لذا این بخش از جمعیت جامعه نیاز به توجه بیشتری دارد.

 

نسبت جنسی سالمندان ۶۰ سال وبالاتر  ۷۰ سال و بالاتر ۸۰ سال وبالاتر ایران طی دوره زمانی ۸۵ ـ ۱۳۳۵

 

۳-۲- وضعیت زندگی زناشویی

در کشور ایرانبر اساس یافته‌ها ۷۱٫۲ درصد سالمندان متاهل بوده (۸۸٫۳ درصد در مردان و ۵۰٫۹ درصد در زنان )،  ۱٫۵ درصد مجرد و ۳۰٫۱ درصد بدون همسر بر اثر فوت، طلاق یا متارکه می باشند که سالخوردگان غیرمتاهل را بطور عمده همسر فوت شدگان، تشکیل می دهند و رقم آن به ۲۴٫۲ درصد می رسد. البته نسبت همسر فوت شدگان در زنان سالخورده، به طور قابل ملاحظه ای بیشتر از مردان می باشد و این نسبت ها ارتباطی به شهری یا روستائی بودن سالمندان کشور ندارد.

بررسی های انجام شده در ۲۷ کشور صنعتی، حاکی از آنست که اکثریت قریب به اتفاق مردان ۶۵ ساله و بالاتر، دارای همسر می باشند در حالیکه فقط نیمی از کلّیه زنان سالخورده، واجد همسر هستند و بقیه در تنهائی یا با سایـر اعضاء خانواده خود زندگی می کنند. همچنین بررسی های دیگر نشان داده است که حدود ۱۹% مردان و ۵۹ـ۴۱ در صد زنان سالخورده در تجرّد به سر می برند و با افزایش سن سالمندان، بر این میزان افزوده می شود تا جائیکه خانم های کهنسال، در سه چهارم موارد، همسر خود را از دست داده اند. بدیهی است که چندین عامل باعث این تفاوت ها می شود:

• Ø     اختلاف سنّی در بدو ازدواج به طوری که مردان معمولا با زنان جوانتر از خود، ازدواج می کنند
• Ø    بیشتر بودن طول عمر زنان نسبت به مردان
• Ø    بیشتر بودن احتمال ازدواج در مردانی که همسر خود را از دست داده اند نسبت به زنان مشابه

درسال ۱۳۶۵ حدود ۸۴ و۳۵ درصد ازمردان وزنان ۶۵ ساله وبیشتربترتیب  دارای همسربوده انداین نسبتهادرسال ۱۳۷۵ بترتیب به حدود ۸۸ و ۴۳ درصد افزایش پیدا کرده است. باتوجه به اینکه میزان طلاق ونسبت جمعیت هرگز ازدواج نکرده ،درطی این دهه تغییرات زیادی نداشته است بالا رفتن امید زندگی می تواند علت اصلی افزایش میزان افراد دارای همسر سالخورده باشد.

درسال ۱۳۶۵ به ترتیب حدود ۱۲و۵۸  درصد ازمردان وزنان ۶۵ ساله وبالاتر بی همسر براثر فوت همسر بوده اند که در سال ۱۳۷۵ این درصدها به ترتیب به ۱۱ و ۵۵ درصد کاهش یافته است.

این پدیده که خود تحت تاثیرافزایش امیدبه زندگی است ،می تواند باعث افزایش نسبت افراددارای همسر در سال ۱۳۷۵بوده  باشد.

۴-۲- وضعیت سکونت

در ایران ۸۶٫۱ درصد سالمندان، با همسر یا همسر و فرزندان خود زندگی نموده ، ۲۲٫۹درصد با فرزندان و ۷٫۳درصد در تنهائی به سر می برند و نسبت سالمندان تنها در زنان، ۱۲٫۸ درصد و در مردان سالخورده، ۲٫۵ درصد بوده و تنها عده بسیار کمی از آنان(۱۰ تا ۱۲ هزار نفر) ساکن خانه سالمندان می باشند.

 ۸۵٫۹ درصد مردان سالمند و ۷۲٫۹ درصد زنان سالمند در منازل ملکی زندگی می‌کنند. ۱۶٫۳ درصد از زنان سالمند نزد فرزندان و اقوام و ۴٫۴ درصد از مردان سالمند درخانه‌های استیجاری‌ـ‌ رهنی زندگی می‌کنند؛ در کل می‌توان این‌گونه نتیجه‌گیری کرد که ۷۹٫۹ درصد از سالمندان در خانه‌های ملکی و ۹٫۹ درصد آنها نزد فرزندان و اقوام خود زندگی می‌کنند.[۶]

 

۵-۲- وضعیت تحصیلات

درسال ۱۳۷۵ میزان باسوادی سالمندان درمقایسه با تعداد آن درسال ۱۳۶۵ با ۶ درصد افزایش به حدود ۲۳ درصد رسیده است . میزان باسوادی سالمندان مناطق شهری در سال ۱۳۷۵ بیش از سه برابر مناطق روستایی بوده است .بالاتر بودن امکانات آموزشی سالهای قبل در نقاط شهری می تواند یکی از علل این افزایش باشد . همچنین میزان باسوادی دربین مردان سالمند حدود ۸/۲ برابر زنان سالمند می باشد . درسال ۱۳۷۵ حدود ۹۸ درصد اززنان سالمند روستایی بی سواد بوده اند . این نسبت برای زنان سالمند مناطق شهری ۸۱ درصد بوده است .

۶-۲- وضعیت رفاهی

• ·       افراد سالمندتحت پوشش کمیته امداد امام (ره):  ۱۵۰۰۰۰۰   نفر
• ·       افرادسالمند تحت پوشش سازمان بهزیستی: حدود۱۵۰۰۰۰نفر
• ·       افراد تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی، بازنشستگیکشوریولشگری:حدود ۱۶۰۰۰۰۰نفر

تخمین زده می شود که حدود ۲۵ درصد سالمندان از هیچگونه بیمه درمانی برخوردارنمی باشند.

پوشش بیمه های درمانی و اجتماعی در کشور ما بیشتر تابع وضع شغلی افراد است و در مورد بیمه های حمایتی و نیمه حمایتی نیز اقشار معینی از جامعه زیرپوشش قرار گرفته ند. براین مبنا، سالمندان «به عنوان سالمند» زیرپوشش هیچیک از سازمان های بیمه ای نیستند مگر آنکه به عنوان شاغل، بازنشسته، نیازمند،معلول، روستایی یا… بیمه شده باشند. به عنوان مثال، کلیه بازنشستگان و ازکارافتادگان زیرپوشش صندوق های بازنشستگی (که بخش عمده آنها و همینطور همسرانشان سالمند هستند) از مزایای مستمری و بیمه درمانی برخوردار هستند. همچنین تمامی روستاییان و عشایر از مزایای بیمه درمانی رایگان برخوردارند که این امتیاز سالمندان روستایی را نیز شاملمی شود.

در نظام بیمه ای نیز در سال ۱۳۸۷، حدود ۳۵۰ هزار بازنشسته بالای ۶۰ سال زیر پوشش صندوق بازنشستگی کشوری و حدود ۸۴۵ هزار بازنشسته (که بخش عمده آنها سالمند هستند) زیرپوشش سازمان تأمین اجتماعی بوده اند. روشن است که همسران بازنشستگان یادشده نیز اغلب جزو سالمندان هستند که از این حمایت ها برخوردارند ولی تعداد آنها در آمارها منعکس نشده است. باوجود این، آمار دقیقی از تعداد سالمندان زیرپوشش نظام بیمه ای و حمایتی در دسترس نیست و احتمال وجود همپوشانی بین آنها زیاد است.

البته حمایتهای یادشده در بسیاری از مواردناقص بوده و بخش مهمی از نیازهای سالمندان مانند: مراقبت در منزل، مراقبت و نگهداری (آسایشگاهی، مراقبت روزانه، تحت حاد)، خدمات توانبخشی (کاردرمانی،شنوایی شناسی، ارتوپد فنی، تهیه وسایل کمک توانبخشی) را پوشش نمی دهد.

در یک مطالعه خوشه ای درسال ۸۸ مشخص شد که: ۷۵ درصد از سالمندان، تحت پوشش نهادها و موسسات حمایتی نمی‌باشند و ۲۲ درصد از سالمندان تحت پوشش این نهادها می‌باشند؛ همچنین از کل افرادِ تحت پوشش نهادها و موسسات حمایتی، ۵۰ درصد تحت پوشش طرح شهید رجایی، ۲۹ درصد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی و ۱۳٫۱ درصد تحت پوشش سازمان بهزیستی بوده اند. ۷٫۹ درصد نیز تحت پوشش سایر نهادها از جمله موسسات خیریه، بیمارستان و … می‌باشند.[۷]

اکثر سالمندان (۸۰ درصد) تحت پوشش بیمه‌ی درمانی بوده و از این تعداد  ۳۵٫۱ درصد تحت پوشش بیمه خدمات درمانی، ۶٫۵ درصد تحت پوشش بیمه نیروهای مسلح و ۱۶٫۷ درصد تحت پوشش سایر بیمه‌های درمانی می‌باشند.

قابل ذکر است که ۱۷ درصد از سالمندان تحت پوشش هیچ نوع بیمه‌ی درمانی نبودند.

از کل سالمندانی که تحت پوشش بیمه‌های پایههستند،۱۶٫۲   درصد آن‌ها تحت پوشش بیمه مکمل هستند و ۸۳٫۱ درصد آنها تحت پوشش بیمه مکمل نمی‌باشند.

بر اساس گزارش دفتر فناوری سازمان بهزیستی کشور تعداد ۱۵۳۶۷۳ نفر سالمند تحت پوشش خدمات مختلف توانبخشی ، اجتماعی و پیشگیری سازمان بهزیستی قرار دارند.

از این تعداد  ۷۵۲۹۵ نفر زن و ۷۸۳۷۸ نفر مرد بوده و تعداد ۷۷۹۸۷ نفر ( ۵۰٫۷ درصد ) تحت پوشش خدمات امور اجتماعی ، ۷۳۴۳۸ نفر (۴۷٫۷ ) تحت پوشش خدمات امور توانبخشی و ۲۲۴۸ نفر (۱٫۴) تحت پوشش خدمات امور پیشگیری قرار دارند.

جمعا تعداد ۱۸۳۲۸ نفر (۱۱٫۹ درصد) از سالمندان تحت پوشش در پشت نوبت دریافت خدمات قرار گرفته اند که سهم امور اجتماعی ۸۵۷۹ (۴۶٫۸ درصد)نفر ، سهم امور توانبخشی ۹۶۲۴ نفر(۵۲٫۵ درصد) و سهم امورپیشگیری ۱۲۵ نفر (۰٫۶ درصد) می باشد.

۷-۲- وضعیت شغلی

۱۵ درصد از سالمندان شاغل و ۸۲٫۳ درصد غیرشاغل هستند؛ بیشترین فراوانی وضعیت فعالیت زنان سالمند مربوط به زنان خانه‌دار است که ۷۵ درصد می‌‌باشد و بیشترین فراوانی وضعیت فعالیت مردان سالمند متعلق به بازنشستگان است که ۴۰ درصد می‌باشد؛ همچنین قابل ذکر است که ۲۶٫۳ درصد از مردانِ سالمند و ۱٫۵ درصد از زنانِ سالمند، شاغل می‌باشند.

از کل سالمندان غیر شاغل، ۴۴٫۸ درصد اعلام داشته‌اند که به هیچ شغلی علاقمند نمی‌باشند یا توانایی انجام شغلی را ندارند.

۸-۲- رضایت از زندگی

از سالمندان سئوال شده است که : «آیا از زندگی خود رضایت دارید؟» ؛   ۶۷٫۲ درصد اظهار کرده‌اند که از زندگی خود به میزان متوسط و زیادی رضایت دارند و ۱۹٫۹ درصد نیز عنوان کرده‌اند که از زندگی خود به میزان کم و خیلی کم رضایت دارند.

۹-۲- بستری در بیمارستان

۵۱٫۳ درصد از سالمندان اظهار داشته‌اند که پس از ۶۰ سالگی در بیمارستان بستری شده‌اند و ۴۴٫۸ درصد پاسخ منفی داده‌اند.

ازمجموعِ سالمندانی که پس از سن ۶۰ سالگی در بیمارستان بستری شده‌اند، ۴۲٫۶ درصد عنوان کرده‌اند که ۳-۲  بار در بیمارستان بستری شده اند، ۳۴٫۳ درصد فقط۱ بار و ۱۸٫۱ درصد نیز بیشتر از۳ بار در بیمارستان بستری شده‌اند

از کل سالمندانی که پس از سن ۶۰ سالگی در بیمارستان بستری شده‌اند،۶۳٫۱ درصد علت بستری شدن خود را جراحی و ۳۳٫۴ درصد نیز، مسائل غیرجراحی را علت بستری شدن خود عنوان کرده‌اند.

۱۰-۲- اوقات فراغت

۳۹٫۵ درصد از سالمندان اوقات فراغت خود را از طریقِ مصاحبت با همکاران، دوستان، تفریح و رفتن به پارک ، ۷٫۷ درصد از طریق سرگرم کردن در منزل ، ۶٫۶ درصد استفاده از صدا و سیما ، ۶٫۱ درصد عبادت و زیارت ، ۵٫۸ درصد خانه داری ، ۵٫۴ درصد استراحت و خواب ، ….. سپری می‌کنند و تنها ۱٫۱ درصد  برای گذران اوقات فراغت خود به مسافرت می‌روند.

 ۱۱-۲ – شاخص سلامت عمومی (GHQ)

در مطالعه سال ۱۳۸۸ که توسط سازمان بهزیستی بر روی نمونه خوشه ای سالمندان کشور به انجام رسید :         درصد سالمندانی که نمره سلامت عمومی آنها برابر با ۵ یا بیشتر از آن است، ۳۷ درصد می‌باشد یعنی ۳۷ درصد سالمندان به احتمال زیاد دچار اختلالات سلامت روان هستند.[۸]

۳- مسائل ویژه سالمندان در حوزه سلامت

۱-۳- وضعیت سلامت و بیماری سالمندان در ایران

برمبنای یک مطالعه که در سال ۱۳۸۵ انجام شده، وضعیت سلامت سالمندان بدین شرح است:

۱-    از نظر معلولیت بارز ، با توجه به گزارش مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، حدود ۲۱۷ هزارنفر سالمند معلول در کشور وجود دارد که ۱۱۸ هزار نفر مرد و۹۹ هزار نفر زن می باشند. با توجه به آمار فوق مشاهده می شود که درصد معلولیت بارز در کل جمعیت۶ /۱ درصد ولی در سالمندان ۲/۴ درصد است[۹].  اهمیت این آمار در این است که هزینه های توانبخشی به مراتب بالاتراز سایر هزینه های درمانی است ولی متاسفانه دستگاههای بیمه ای و حمایتی با توجه به مقررات خاص خود در این زمینه پوشش لازم را ندارند و درنهایت عمده هزینه های این بخش را سالمند و خانواده باید تقبل کند.

۲-  از نظر ابتلا به بیماری ها دلایل عمده بستری شدن  زنان در شهر بیماری قلب و عروق و در روستا بیماری ها چشمی می باشد.لازم به یاد آوری است که درصد ابتلا به بیماری قلب و عروق در شهر به طور قابل ملاحظه ای بالاتر از روستا و در زنان نیز بالاتر از مردان است.میانگین سن در هنگام تشخیص بیماری در مردان شهری و روستایی بین ۶۲-۶۰ سال و در زنان بین ۶۶-۶۳ سال می باشد.

۳- از نظر اعتیاد به دخانیات بین ۸۵-۶۵ درصد سالمندان مرد و زن شهری و روستایی دخانیات استعمال نمی کنند.

۴-  از نظر در اختیار داشتن استفاده از وسایل کمکی نظیر عینک، عصا،چوب زیر بغل، واکر یا ویلچر، سمعک و دندان مصنوعی مردان به طور قابل ملاحظه ای بیش از زنان و شهرنشینان بیش از روستاییان وسایل کمکی مورد نیاز را در اختیار دارند.

۵-  افزایش فشار خون در زنان سالمند اعم از شهری و روستایی به طورکلی دوبرابرمردان است و میانگین سن در هنگام تشخیص در زنان بالاتر از مردان بوده است.(۶۲ و ۶۷ سالگی در زنان شهری و روستایی و ۶۱ و ۶۳ در مردان شهری و روستایی).

۶-  از نظر ریوی وضعیت زنان و مردان سالمند شهری و روستایی تقریبا مشابه ولی میزان شیوع این بیماری در روستا بیشتر است.

۷- در زمینه اختلالات بینایی، زنان سالمند به مراتب بیشتر از مردان تاری دید در هر دو چشم دارند و به طور کلی تاری دید در روستا بیشتر از شهر است.

۸- از نظر وضعیت گوش و شنوایی تقریبا تمامی سالمندان به نوعی از سنگینی گوش شکایت داشتند ولی فقط حدود ۵-۲ درصد آنها از سمعک استفاده می کردند و میزان استفاده از سمعک در بین سالمندان شهری بیش از سالمندان روستایی است.

۹-  از نظر وضعیت دفع ادرار، محسوس ترین مشکل سالمندان تکرر ادرار عنوان شده است و نزدیک به ۳۰ درصد به این مشکل مبتلا بوده اند.

۱۰-      از نظر وضعیت حرکتی، بیش از ۵۰ درصد سالمندان دارای اختلال حرکتی هستند.

۱۱-      از نظر وضعیت دندانی، حدود ۱۸ درصد زنان و مردان سالمند شهری و ۸/۱۳ درصد سالمندان روستایی دارای دندان مصنوعی بوده و تنها ۲/۵ درصد زنان  و ۶ درصد مردان سالمند دارای دندان طبیعی هستند و به طور کلی ۷-۱۰ درصد سالمندان بدون دندان هستند.[۱۰]

منظور از ارائه آمار فوق این است که به موازات  پدیده انتقال جمعیتی از جمعیت جوان به جمعیت سالمند، قوانین، سیاست ها وبرنامه های بخش سلامت در این راستا باید خود را منطبق سازد چرا که همراه با این تغییر جمعیتی، الگوی بیماری ها نیز تغییر می کند و از بیماری های حاد به سمت بیماری های مزمن می رود که در این رابطه با توجه به وضعیت اقتصادی  و معیشتی سالمندان ضرورت درگیر شدن بخشهای بیمه ای و حمایتی بیش از پیش حس می شود.

 

۲-۳- اقتصاد سلامت سالمندی

بهبود وضعیت سلامت در ایران شتاب  فزاینده ای داشته است بطوری که شاخص امید زندگی در ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای  در حال توسعه کمتر از ۱۰ سال است. به علت چنین ارتقایی در وضعیت سلامت جامه ایران پیشبینی می گردد که مواجهه با چالش سالمندی در کشور ما حداقل یک دهه زودتر اتفاق افتد. بنابر این انتظار میرود ایران در بین دهه های ۲۰۳۰ تا ۲۰۴۰ با افزایش ناگهانی جمعیت سالمند مواجه شود واین امر سبب افزایش ناگهانی هزینه های خدمات سلامت گردد.

گرچه هنوز در ایران مطالعه ای برای پیش بینی هزینه های بخش سلامت با توجه به رشد جمعیت سالمندی انجام نگردیده است،لیکن در خوش بینانه ترین سناریو،جمعیت سالمند از ۷درصد در سال ۱۳۸۵ به ۲۲ درصد در سال۲۰۵۰افزایش خواهد یافت آنچه به عنوان روند افزایش جمعیت سالمندان در جهان و ایران عنوان گردید،به خودی خود مهم نیست، بلکه تبعاتی که این افزایش بر ابعاد مختلف اجتماعی واقتصادی از جمله بر منابع بخش بهداشت ودرمان خواهد گذاشت، دارای اهمیت ونیازمند مطالعه جدی است.

مطالعات گوناگونی بر این واقعیت تاکید دارند که با ورود به مرحله سالمندی،هزینه های درمانی در بخش ها وشکل های مختلف روند تصاعدی خواهند داشت به طوری که با فرض ۵ برابر بودن هزینه های درمانی سالمندان (براساس برآوردهای در دسترس سایر جوامع )،برای پاسخگویی به هزینه های سلامت لازم است سرانه هر نفر از منابع مالی بخش سلامت به بیش از ۵/۲ برابر افزایش یابد.[۱۱]

این در شرایطی است که عواملی مانند تورم،ارتقا تکنولوژی در ارائه خدمات، نوع بیماریها وسطح انتظار استفاده کنندگان از خدمات وسایر عوامل هزینه ساز در نظر گرفته نشود.به عبارت دیگر بدون در نظر گرفتنفاکتورهای هزینه ساز، فقط تحت تاثیر خالص افزایش جمعیت سالمندی در ایران رقم ۱۳۱ دلار سرانه سلامت  باید به بالغ بر ۳۲۵ دلار افزایش یابد. [۱۲]

علل این امر در سالمندی در مقایسه با سایر سنین  عبارتند از :مصرف متوالی وبه دفعات بیشتر از خدمات سلامت،طولانی ترشدن مدت استفاده از خدمات (مانندافزایش مدت اقامت وبستری در بیمارستانها واقامتگاه های سالمندی ) وگرانی هزینه های دارویی،درمانی و توانبخشی در هردوره از درمان در مقایسه با سایر گروههای سنی به جهت نوع بیماری ومیزان  پاسخ دهی به درمان ها است.

در دهه گذشته، ایران با بار اقتصادی بیماریهای واگیر وعفونی روبرو بوده وفعالیت های بخش سلامت به پیشگیری، درمان وبازتوانی عوارض ناشی از اینگونه بیماریها معطوف بوده است. در دهه حاضر با بروز پدیده گذار اپیدمیولوژیک بار اقتصادی بیماریها به سمت بیماریهای غیر واگیر ومزمن و ارائه خدمات درمانی وتوانبخشی گرایش یافته است.[۱۳]

اما موج سومی در راه است وبه زودی بار اقتصادی بیماریها بر سالمندی جمعیت ایران و عوارض ناشی ازآن متمرکز خواهد شد.پیش بینی وضعیت آینده ازمنظر منابع مورد نیاز شرط لازم برنامه ریزی ومهار موج افزایش جمعیت سالمند است که سلامت جامعه را به مخاطره می اندازد.

 

۳-۳-ابعاد تاثیر گذار بر سلامت سالمندان

۳-۳-۱- بهداشت : مداخلات بهداشتی شامل:

 پیشگیری مقدماتی که  اقداماتی برای توانا کردن فرد جهت نظارت بر سلامتی خود و بهبود آن می باشد. این اقدامات شامل ورزش، تغذیه، عدم مصرف دخانیات و شیوه زندگی سالم در سالمندان می باشد. این بخش از پیشگیری کم هزینه و بسیار ثمر بخش است ولی متاسفانه فعالیت هایی که در این رابطه انجام می شود اغلب بدون سازماندهی و به صورت پراکنده می باشد و همین قضیه با عث کاهش اثر بخشی آن می شود. پیشگیری سطح یک شامل واکسیناسیون، درمانهای هورمونی و مراقبت های دوران سالمندی است.

۳-۳-۲– مراقبت های بهداشتی

  سالخوردگان یکی از گروههای آسیب پذیر هر جامعه‌ای را تشکیل می‌‌دهند و نیاز مبرمی به ارایه خدمات رفاهی اجتماعی و بهداشتی دارند. در کشور‌هایی که به جهت تعداد زیاد سالخوردگان و همچنین به علت وضع فرهنگی و اجتماعی خاص خودشان خدمات بالایی ارایه می‌دهند، درصد بالایی از بودجه عمومی دولت به سالمندان اختصاص می‌یابد و روز به روز در حال گسترش است.[۱۴]

 تجارب حاصله در اکثر کشورهای جهان مؤید این واقعیت است که مراقبت و پرستاری از افراد سالخورده یا از کار افتاده توسط اعضای خانواده، چه به لحاظ مادی و چه معنوی ( انسانی ) در مقایسه با نگهداری آنان در بیمارستانها، آسایشگاهها یا خانه های سالمندان از مزیت و ارجحیت بیشتری برخوردار است. در عین حال متأسفانه به دلیل ضرورت های زندگی مدرن به سرعت از حمایت سالمندان توسط خانواده ها کاسته می شود و این امر شرایط زندگی نامناسبی را برای سالمندان ایجاد می کند. [۱۵]

تحقیقات اخیر نشان داده که بیش  از ۲۰ درصد سالمندان توانایی لازم  برای انجام امور شخصی خود را ندارند که در اصطلاح به آنهاسالمندان آسیب پذیرمی گویند. [۱۶] همچنین، گزارش سازمان بهزیستی بیانگر این است که از حدود ۱/۵ میلیون نفر سالمند بالای ۶۰ سال در کشور، حدود ۲۱۵ هزار نفر (۴۲ درصد) نیازمند حمایت بوده اند.[۱۷]

در حال حاضر علت عمده بیشتر نگرانیهای عمومی عدم دسترسی به خدمات جامع سالمندی، کافی نبودن پوشش بیمه ای و حمایتیوهزینه‌های بی‌ثبات مراقبتهای بهداشتی و پزشکی می‌باشد. عوامل زیادی در بالا رفتن این هزینه‌ها دخالت دارند. این عوامل شامل: تورم عمومی،  افزایش هزینه های پزشکی ، دارو، خدمات پاراکلینیک، هزینه‌های رو به افزایش مراقبت‌های بیمارستانی و افزایش استفاده از تکنولوژی جدید و پرخرج پزشکی و در مقابل کاهش سهم بیمه در پرداخت هزینه های این خدمات می باشد.

از نظر سیاستهای بهداشت عمومی می‌توان گروههای سالمند پر‌خطر را که نیاز به مراقبتهای بیشتری دارند را شامل موارد زیر دانست.

–       افراد بسیار پیر

–       افرادی که تنها زندگی می‌کنند

–        زنان سالمند بیوه و مجرد

–       سالمندانی که در خانه سالمندی زندگی می‌کنند

–       سالمندان بدون فرزند

–       سالمندانی که از بیماری مزمن رنج می‌برند

–       سالمندانی که درآمد ناکافی دارند.

در ارایه خدمات بهداشتی و درمانی به این گروهها به ویژه دوگروه آخر باید توجه ویژه کرد.شایان ذکر استکه حمایت ازبهداشت روانی افراد سالمندنیز اهمیت ویژه‌ای دارد.دراین رابطه سیاستگذاری برای ارائه خدمات بهداشت روانی مناسب برای سالمندان و حتی مراقبت کنندگان از آنها می بایست درکانون توجه قرار می‌گیرد.

البته نکته بسیار مهم در ارائه مراقبتی به سالمندان در دسترس بودن خدمات مورد نیاز است. در این رابطه لازم به ذکر است بسیاری از طرح های مراقبتی یا هنوز در کشور ما طراحی نشده و یا تعداد آن بسیار اندک است به طوری که حتی سالمندان متمکن نیز نمی توانند خدمات مورد نیاز خود را دریافت کنند. پاره ای از این خدمات بدین شرح است:

–       مراقبت در منزل: ارائه خدمات درمانی و توانبخشی مورد نیاز سالمند با کمک تیم تخصصی در منزل

–       خدمات داخل خانه: ارائه خدمات عمومی مانند تمیز کاری، پخت و پز، خرید و….

–       خدمات مربوط به تعمیر خانه: تعمیر و باز سازی منزل سالمند

–       مرکز روزانه: ارائه مراقبت های بهداشتی، تفریحی، فرهنگی، حفظ سطوح ارتباطی وسایر خدماتی که سالمندان با توجه به الگوی زندگی­شان می توانند  دریافت کنند.

 

۴-۳- درمان

۱-۴-۳- کلینیک های سرپایی سالمندان:

 در این کلینیک ها متخصصین سالمندی به همراه سایر اعضاء تیم تخصصی خصوصاً تیم توانبخشی (فیزیوتراپیست، کاردرمانگر، گفتار درمانگر، شنوایی شناس، تغذیه، روانشناس و مددکار اجتماعی) که دوره های سالمندی را گذرانده اند به صورت کار تیمی مسائل درمانی و توانبخشی سالمند را حل می کنند.  در حال حاضر تعداد اینگونه مراکز در کشور ما بسیار اندک است و پاسخگوی نیاز سالمندان کشور نیست.

۲-۴-۳- بخش های  بستری و ویژه

امروز در کشور ما و بسیاری از کشور های در حال توسعه سالمندان بعداز ورود به بیمارستان با توجه به نوع بیماری معمولا به بخش های مختلف مانند سی سی یو، آی سی یو، داخلی ودیگر بخش ها منتقل می شوند. متاسفانه بخش ویژه سالمندان وجود ندارد و ساختار درمانی ویژه چه برای درمان سرپایی و چه بستری (حاد و توانبخشی) در نظر گرفته نشده است و به طور معمول سالمندان به بخش هایی منتقل می شوند که کارکنان مراقبتی و پزشکان آن بخشها برای مراقبت سالمندی آموزش ندیده اند.

 ۵-۳ -آموزش پزشکی

سالمند شناسی و طب سالمندان تا کنون جزو رشته های آموزشی کشورمان محسوب نمی شده است. اگر چه در سال ۱۳۸۸ دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با همکاری دانشگاه علوم پزشکی ایران اقدام به برگزاری دوره های ام.پی.اچ سالمندی و پی.اچ.دی سالمند شناسی  نموده است ولی هنوز در کشور ما دوره طب سالمندی وجود ندارد.

 

۴- سهم سالمندان ازقوانین:

بررسى ها نشان مى دهد که سالمندان تنها یک درصد از مجموع قوانین تصویب شده را دارا هستند که از این مقدار ۶۲ درصد اقتصادى، ۲۲ درصد اجتماعى و ۱۶ درصد رفاهى و بهداشتى است. دقت در همین سهم ناچیز نشان مى دهد که اغلب این مصوبات نیز به صورت پراکنده و یا در قالب آیین نامه هاى اجرایى دولت و سازمان ها مى باشد، همچنین نگاهى به مصوبات اجتماعى، آنچنان که گفته شد ۲۲  درصد از مجموع یک درصد سهم سالمندان از کل قوانین مصوب، نشان مى دهد که این مقدار نیز اعتناى خاصى به مسایل و ضرورت هاى خاص و عمیق سالمندان نداشته اند

علاوه بر این به جز مسایل و نیازهاى پایه همچون خانواده، هویت، اوقات فراغت و… این نیز اهمیت دارد که آیا راهکارى نیز براى حمایت از سالمندان در برابر خشونت ها و تهدیدها و آسیب ها اندیشیده و پیش بینى شده است.

مجموع مطالعات و بررسى ها نشان مى دهد که سالمندان و سالمندى تعریف روشنى چه در نظام و قانونگذارى و چه در فرهنگ عمومى نیافته است. این وضعیت اگر چه زمینه بسط یافته و گسترده اى است ولى در عین حال شاید بتوان براى تاکید، آن را فقر و ابهام در وضعیت حقوقى سالمندان بدانیم.

این زمینه ها که ما آن را بطور عمومى ابهام در تعریف و جایگاه سالمندى و سالمندان در برنامه ریزى فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى مى خوانیم، نوعى نیاز براى تهیه و تدوین محورها و سرفصل هاى مهم سالمندى را به همراه آورد.

 این سر فصل ها عبارتند از سالمندى و تغییرات جمعیتى، جایگاه و موقعیت فرهنگى- اجتماعى سالمندان، هویت سالمندى و انتقال فرهنگى، مشارکت اجتماعى، خانواده، اوقات فراغت و ورزش، مراقبت و حمایت عمومى، بهداشت و سلامت، وضعیت اقتصادى و معیشت سالمندان، بازنشستگى، فضاهاى سالمندى، مصرف کالاهاى فرهنگى و آموزش و توانبخشى قوانین حمایت از سالمندان در کشور، متاسفانه به طور کلى جامع و کامل نبوده و بسیارى از مسایل و مشکلات سالمندان کشور با توجه به بافت فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى نادیده گرفته شده اند.

۱-۴-قوانین و مقررات مرتبط با سالمندان

۱-۱-۴ – قانون اساسی

در قانون اساسی جمهوری اسلامی جز در اصل بیست و نهم اشاره مستقیمی به پدیده پیری و حقوق افراد سالمند نشده است. در این اصل آمده است :

” برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، از کار افتادگی، بی سرپرستی، در راه ماندگی، حوادث و سوانح و نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبتهای پزشکی بصورت بیمه و غیره حقی است همگانی. دولت مکلف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایتهای مالی فوق را برای یک یک افراد کشور تأمین کند.”

براین اساس کلیه سالمندان نیز به عنوان بخشی از افراد جامعه باید :

• ·       تحت پوشش تأمین اجتماعی قرار گیرند.
• ·       از خدمات بهداشتی، درمانی و مراقبت های پزشکی به صورت بیمه و غیر بیمه برخوردار شوند.

 

البته سایر اصول قانون اساسی به خصوص فصل سوم آن تحت عنوان حقوق ملت نیز مجموعه ای از تسهیلات را برای آحاد ملت پیش بینی کرده که طبیعتاً سالمندان نیز باید از آنها برخودار شوند.

۲-۱-۴- قانون برنامه اول توسعه (۱۳۷۲- ۱۳۶۸)

در برنامه اول توسعه مثل سایر ابعاد مسائل اجتماعی به پدیده سالمندی و جمعیت سالمندان توجه خاصی نشده و مسئله مسکوت گذارده شده است.درعین حال اهداف  سوم تا هفتم و نهم برنامه اول توسعه به ترسیم برخی اهداف اجتماعی در سالهای اجرای برنامه اشاره کرده که از عمومیت برخوردارند و بر گروه هدف مشخصی متمرکز نشده اند.

۳-۱-۴ – قانون برنامه دوم توسعه (۱۳۷۸- ۱۳۷۳)

قانون برنامه دوم نیز مثل برنامه اول رویکرد و توجه مستقیمی به مسئله سالمندان نداشته، بلکه عمدتاً در برخی تبصره ها مسئله بازنشستگی را مورد نظر قرار داده است. از جمله در تبصره ۱۲ این قانون آمده است :

” از محل اعتبارات فصل تأمین اجتماعی، معادل چهارهزار و هشتصد میلیارد ریال برای پرداخت مستقیم کمک معاش ماهانه به اقشار کم درآمد شامل خانواده ها، زنان و کودکان بی سرپرست، خانواده هایی که سرپرست  آنها از کار افتاده و سربازان متأهلی که امکان تأمین معاش خود را ندارند و همچنین خانواده های نیازمند زندانیان تخصیص می یابد. همچنانکه ملاحظه می شود قانون گذار با اشاره به سرپرست خانواده هایی که از کار افتاده اند و لزوماً بخش قابل توجهی از آنها سالمند هستند، بصورت غیر مستقیم بودجه محدودی را به پرداخت مستقیم به سالمندان از کار افتاده اختصاص داده است.

۴-۱-۴ – قانون برنامه سوم توسعه (۱۳۸۳- ۱۳۷۹)

برمبنای جزء (۵) بند (الف‌) ماده‌(۱۹۲) قانون برنامه سوم توسعه، ” سازمان بهزیستی کشور مکلف است در جهت ساماندهی و توانبخشی بیماران روانی مزمن و سالمندان در سال اول برنامه سوم نسبت به تهیه، تدوین و اجرای طرح ساماندهی بیماران یاد شده اقدام کند.”

در ذیل ماده مذکور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف شد که با همکاری سازمان برنامه و بودجه آئین نامه اجرایی را تهیه و به تصویب هئیت وزیران برساند. براین اساس پس از تدوین و تصویب  آئین نامه مذکور از ابتدای سال ۱۳۸۳ شورای ملی سالمندان کشور با دبیری رئیس سازمان بهزیستی کشور و با عضویت وزارت خانه ها و سازمان های مختلف ذیربط تشکیل شد.

۵-۱-۴- قانون برنامه چهارم توسعه (۱۳۸۸- ۱۳۸۴)

در سالهای اجرای برنامه چهارم با توجه به تصویب قانون نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی، در واقع بخش عمده تکالیف مربوط به سالمندان باید در چارچوب قانون مذکور رفع و رجوع می شد. باوجود این، در بند “ط ” ماده ۹۷ قانون برنامه چهارم توسعه، تداوم اجرای طرح ساماندهی و توانبخشی سالمندان با پوشش حداقل بیست و پنج درصد جمعیت هدف تصریح شد. در واقع با تصویب این بند ادامه فعالیت شورای ملی سالمندان (موضوع آیین نامه اجرایی جزء ه بند الف ماده ۱۹۲ قانون برنامه سوم) مجوز قانونی یافت.

۶-۱-۴– قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی

قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی که در اردیبهشت سال ۱۳۸۳ به تصویب نهایی مجلس شورای اسلامی رسید , حاوی قوانین جامعی در خصوص مسائل اجتماعی از جمله سالمندی بود. بندهای “الف” , “ج” و “ی” بند ۱ قانون مذکور به ” بازنشستگی ” , ” از کار افتادگی ” , ” بیوگان ” و ” زنان سالخورده ” به عنوان کسانی که دولت باید از آنها در برابر رویدادهای  اجتماعی , اقتصادی , طبیعی و  پیامدهای آن از طریق  این  قانون حمایت کند , اشاره دارد.

ماده ۳ قانون مورد بحث به اهداف و وظایف حوزه بیمه ای اشاره کرده و براساس بند “د” این ماده دولت موظف به تشکیل صندوق های بیمه ای مورد نیاز از قبیل بیمه خاص زنان بیوه و سالخورده شده است. به علاوه در سایر مواد از جمله ۴ و ۵ که به اهداف و وظایف حوزه حمایتی، توانبخشی و امدادی اشاره دارد نیز سیاست ها و برنامه هایی برای جمعیت هدف برنامه پیش بینی شده،که شامل سالمندان هم می شود.

 از دیگر نکات مهم در قانون مورد بحث ماده ۹ آن است که درآن اصول و سیاست های اجرایی نظام جامع روشن شده و این به معنای آن است که هر برنامه یا اقدامی در زمینه مسائل اجتماعی باید از این سیاست ها تبعیت کند. “پیشگیری”، “فراگیری”، “توانمندسازی”  و “کارگستری” از جمله مهمترین این سیاست ها هستند که برنامه های مرتبط با سالمندی نیز باید در چار چوب این سیاست ها طراحی و اجرا شوند.

 

۷-۱-۴ – آئین نامه تشکیل شورای ملی سالمندان

هیأت وزیران در فروردین ماه ۱۳۸۳با تصویب آیین‌نامه اجرایی جزء (۵) بند (الف‌) ماده‌(۱۹۲) قانون برنامه سوم توسعه مقرر کرد به منظور ساماندهی سلامت و رفاه سالمندان، شورای ملی سالمندان به دبیری رئیس سازمان بهزیستی کشور تشکیل شود.

از سوی دیگر، از آنجا که مستند قانونی تصویب این آیین نامه جزء (۵) بند (الف‌) ماده‌(۱۹۲) قانون برنامه سوم توسعهاست ، برمبنای بند «ط» ماده (۹۷) قانون برنامه چهارم توسعه، ساماندهی سالمندان مورد تاکید قرارگرفته است.

 

نهادهای پوشش دهنده خدمات سالمندی۵-

۱-۵– وزارت رفاه وتامین اجتماعی

وزارت رفاه به عنوان متولی اصلی نظام تامین اجتماعی کشور ماموریت ارائه خدمات بیمه ای و حمایتی به کلیه اقشار جامعه از جمله سالمندان را به عهده دارد. بخش عمده سازمان ها و نهاد های خدمت دهنده به سالمندان زیر مجموعه این وزارتخانه و یا به نحوی مرتبط با آن هستند. در این بخش، با مهم ترین وظایف قانونی این سازمان ها و نهادها در ارتباط با سالمندان اشاره می شود:

۱-۱-۵ – سازمان بهزیستی کشور

  سازمان بهزیستی کشور به موجب قانون لایحه قانونی تشکیل سازمان بهزیستی کشور (مصوب ۲۴/۳/۵۹) در کنار سایر وظایف خود، مسئولیت نگهداری از سالمندان نیازمند را به عهده دارد. این سازمان، خدمات خود به سالمندان را در قالب موارد ذیل ارائه می دهد:

۱٫ مراکز نگهداری از سالمندان: سازمان بهزیستی از طریق ارائه مجوز، اعطای یارانه  و نظارت بر این بخش، به سالمندان ارائه خدمت می نماید. در این مراکز، پذیرش و ارائه خدمات مشاوره و مددکاری اجتماعی به سالمندان، خانواده یا بستگان آنها انجام می گیرد.خدمات این مراکز شامل نگهداری شبانه‌روزی، روزانه و مراقبت در منزل است و مراقبت هایی از قبیل انجام امور تغذیه، نظافت، استحمام، پوشاندن لباس، مراقبتهای بهداشتی درمانی، داروئی، امور توانبخشی وایجاد زمینه‌های سرگرمی بهره گیری از اوقات فراغت به سالمندان ارائه می شود.

۲) برنامه های آموزشی: در قالب برگزاری همایش ها، سمینارها، کارگاه های آموزشی، تهیه کتاب، بروشور و بسته های آموزشی جهت آموزش مسئولین مراکز، کارشناسان، کادر خدمت دهنده به سالمندان، سالمندان و خانواده های آنها

۳) انجام تحقیقات در زمینه سالمندان به منظور شناسایی بهتر جامعه هدف و نیازهای آنها و ارائه پروتکل های لازم در این راستا

۴) توانمند سازی سالمندان شهری و روستایی:از طریق آموزش شیوه زندگی سالم در تمامی ابعاد در جهت سازگارسازی سالمند با دوران سالمندی و دستیابی سالمند به یک زندگی سالم و موفق

۵) مناسب سازی محیط شهری و مسکونی معلولان و سالمندان

۶) بیمه مکملسالمندان معلول و نیازمند تحت پوشش سازمان بهزیستی که دارای دفترچه بیمه پایه باشند.

۷) ارائه خدمات اجتماعی به خدمت گیرندگان تحت پوشش شامل کمک های مستمر و غیر مستمر به خانواده های خدمت گیرندگان

براساس برآورد سازمان بهزیستی کشور ۱۵۰ هزار نفر از سالمندان معلول و نیازمند زیر پوشش خدمات مستمر این سازمان بوده اند.

۲-۱-۵ -کمیته امداد امام خمینی

 یکی از وظایف کمیته امداد امام خمینی (ره) ، بررسی و شناخت انواع محرومیت های مادی و معنوی نیازمندان و تأمین نیازهای حمایتی، معیشتی، فرهنگی و ارتقای سطح زندگی آنها در امکان است[۱۸]. سالمندان (افراد بالای ۶۰ سال) نیز یکی از اقشار مورد حمایت این نهاد هستند که در قالب طرح مددجویی یا طرح شهید رجایی از کمک های این نهاد استفاده می کنند.

براساس گزارش کمیته امداد امام خمینی (ره)[۱۹] ، در سال ۱۳۸۷ حدود ۵۷۰ هزار نفر (۷/۱۸ درصد) از افراد زیرپوشش طرح مددجویی و همجنین حدود ۸۹۰ هزار نفر (۷/۴۶ درصد) از افراد زیرپوشش طرح شهید رجایی سالمند بوده اند. به بیان دیگر، تعداد کل سالمندان زیر پوشش این نهاد یک میلیون و۴۶۰ هزار نفر بوده که حدود ۳۲ درصد از جمعیت زیرپوشش این نهاد است.

 

۳-۱-۵ – صندوق های بیمه و بازنشستگی

صندوق های بیمه و بازنشستگی وظیفه تأمین سلامت (خدمات درمانی) و معیشت بیمه شدگان را در دوران سالمندی برعهده دارند. طبق قوانین و مقررات بازنشستگی، هر فردی که شرایط بازنشستگی را کسب کند، از مزایای بیمه اجتماعی شامل مستمری بازنشستگی، بیمه درمان و سایر کمک ها و خدمات رفاهی ـ معمولاً در حد گذران زندگی ـ برخوردار می شود.

هرچند که ممکن است افرادی به دلیل داشتن سابقه کار بیش از ۳۰ سال و یا استفاده از بازنشستگی پیش از موعد، قبل از رسیدن به سن ۶۰ سالگی هم بازنشسته شوند، اما بخش عمده بازنشستگان به دلیل رسیدن به سن قانونی بازنشستگی (۶۰ سال برای مردان و ۵۵ سال برای زنان) بازنشسته می شوند. به بیان دیگر، بخش قابل توجهی از بازنشستگان را سالمندان تشکیل می دهند که علاوه بر خودشان، همسران شان هم از خدمات بیمه های بازنشستگی و درمان برخوردار هستند.

براساس گزارش صندوق های بازنشستگی، در پایان سال ۱۳۸۷ تعداد بازنشستگان زیرپوشش سازمان تأمین اجتماعی حدود ۸۴۵ هزار نفر بوده و تعداد بازنشستگان زیرپوشش صندوق بازنشستگی کشوری که بالای ۶۰ سال سن داشته اند، حدود ۳۵۰ هزار نفر بوده است. البته به این آمار باید تعداد همسران این افراد را نیز که اغلب سالمند هستند (و آمار دقیقی از آن در دسترس نیست) باید اضافه کرد.

علاوه براین دو سازمان بیمه ای، حدود ۲۰ صندوق بازنشستگی وابسته به سازمان ها و دستگاه های اجرایی کشور نیز هرکدام بخشی از جمعیت را زیرپوشش دارند که آمار مستندی از تعداد سالمندان برخوردار از خدمات این بیمه ها در دسترس نیست.

۲-۵- وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی

این وزارت متولی اصلی سلامت جامعه است و به لحاظ مسئولیتی که در قبال حفظ و سلامت شهروندان دارد، اقداماتی را نیز در زمینه سلامت سالمندان انجام می دهد. با تأسیس اداره سالمندان در حوزه معاونت سلامت این وزارتخانه، موضوع سلامت سالمندان بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت.  علاوه بر ارائه انواع خدمات و مراقبت های بهداشتی و درمانی به سالمندان، طرح ها و خدمات ویژه ای نیز از سوی این وزارت برای سالمندان به اجرا درآمده که مهم ترین آنها به این شرح است:[۲۰]

• ·       اجرای برنامه ترویج «شیوه زندگی سالم در دوره سالمندی» وارائه آموزش استاندارد مبتنی بر نیاز سالمندان از سال ۱۳۸۶ که طی آن حدود ۳۷ هزار سالمند در ۷۲ شهرستان آموزش های مبتنی بر نیاز را فرا گرفتند. برمبنای این طرح تا سال ۱۳۸۷، حدود ۹۶ هزار سالمند نیازمند آموزش شناسایی و ۴۲ هزار نفر از آنان آموزش دیده اند.
• ·       اجرای طرح «مراقبت های ادغام یافته و جامع سالمندی» : این طرح بر مبنای نتیجه دو تحقیق کشوری که در سال های ۱۳۷۷ و ۱۳۸۱ انجام شده بود، از سال ۱۳۸۴ در دستور کار قرار گرفت و از سال ۱۳۸۵ به صورت پایلوت در ۴ شهرستان آغاز شد و در سال ۱۳۸۶ به ۱۷ شهرستان تسری یافت. در نتیجه اجرای این طرح، تا نیمه اول سال ۱۳۸۷ حدود ۵۵ هزار سالمند تحت پوشش این خدمات قرار گرفتند. قرار است این برنامه به طور تدریجی اجرا و تا سال ۱۳۹۴ در سراسر کشور گسترش یابد.
• ·       اجراء طرح های غربالگری مرتبط با سلامت سالمندان
• ·       آموزش طب و مراقبت های بهداشتی دوران سالمندی به کلیه رده های نیروی انسانی پزشک تا بهورز

۳-۵ – نهاد های غیردولتی مرتبط با سالمندان

علاوه بر دستگاه های دولتی، نهادها و سازمان های غیردولتی متعددی نیز به منظور حمایت از سالمندان و مراقبت و نگهداری آنان فعالیت می کنند. براساس قانون تشکیل سازمان بهزیستی و همچنین بند (۹) ماده (۲۶) قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب ۲۷/۱۱/۸۰ مجلس شورای اسلامی صدور پروانه ایجاد و فعالیت مراکز توانبخشی و نگه داری سالمندان به عهده سازمان بهزیستی می باشد .

براساس دستورالعملی که این سازمان تصویب و ابلاغ کرده، مرکز توانبخشی، مراقبتی ونگهداری شبانه روزی سالمندانبه مکانی گفته می شود که توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی با کسب مجوز از سازمان بهزیستی تأسیس گردیده و تحت نظارت آن، به سالمندان واجد شرایط در تمام ساعات شبانه روزخدمات مراقبتی ـ توانبخشی را ارائه می دهد. نظارت بر فعالیت این مراکز برعهده سازمان بهزیستی است. در این مراکز، پذیرش و ارائه خدمات مشاوره و مددکاری اجتماعی به سالمندان، خانواده یا بستگان انها انجام می گیرد.

این خدمات شامل نگهداری شبانه‌روزی سالمندان غیرقابل توانبخشی (ناتوان) ، بی‌سرپرست ، سرپرست بی­بضاعت و ارائه خدمات مورد لزوم نظیر انجام امور تغذیه، نظافت، استحمام، پوشاندن لباس، مراقبتهای بهداشتی درمانی، داروئی، انجام امور توانپزشکی، انجام زمینه‌های سرگرمی و بهره گیری از اوقات فراغت آناناست.

طی سال های اخیر، سازمان بهزیستی بخشی از خدمات خود را ـ به روش برون سپاری ـ به این گونه سازمان ها و نهادها واگذار کرده است. براساس گزارش این سازمان، تعداد مرکز غیردولتی یادشده از ۱۵۸ واحد در سال ۱۳۸۴ به تعداد ۲۵۶ واحد در سال ۱۳۸۷ رسیده است.

 

 

 ۶- راهبردها و رویکردهای شورای ملی سالمندان برای ارتقاء سلامت جسمی ، روانی، اجتماعی و معنوی سالمندان کشور:

۱-۶ – اصول ارتقاء :

الف- عدم وابستگی : کمک به سالمندان در راستای حفظ کنترل زندگی خود براساس تصمیم گیری شخصی و معیارها و ارزشهای فردی

ب- امنیت :محیط زیست امن برای سالمندان در داخل و خارج منازل آنان

ج- تامین : پاسخگویی به نیازهای مالی و تامین اقتصادی سالمندان

د- دسترسی : عدم و جود دشواری و تبعیض در استفاده از خدمات اجتماعی برای سالمندان

ه- سالمندی مولد : توانایی همه سالمندان برای برخورداری از زندگی مولد اقتصادی و اجتماعی

و- مراقبت خانگی : محیط خانوادگی بعنوان بهترین جایگاه برای سالمندان مطرح است و مراقبت در مراکز آخرین راه حل می باشد.

ز- تکریم : ارائه خدمات و مزایا به سالمندان ، بایستی با حفظ تکریم انسانی آنان صورت پذیرد و مورد احترام جامعه قرار گیرند.

۲-۶ – هدف نهایی :

سند ملی برنامه راهبردی سالمندان کشور : تکریم ، ارتقاء سلامت جسمی و روانی ، حمایت ، مراقبت و خدمات اقامتی را برای همه سالمندان تضمین می نماید. این سند مشارکت و تعامل همه سالمندان را در توسعه ملی به وسیله الحاق مسائل سالمندی در مباحث ، سیاستها و سیاست گذاریهای ملی محفوظ نگه می دارد.

 

 ۳-۶- اهداف اختصاصی ناشی از اجرای سند ملی

• ·       برنامه های آموزشی که خانواده ها و افراد جامعه را حساس نموده و آنان را مراقبت از سالمندان در منزل تشویق می نماید.
• ·       ایجاد تسهیلاتی که مراقبت وحمایت کافی رادرمحیط مراقبت از سالمندان وافرادآسیب پذیرجهت ارتقاءکیفیت زندگی آنان فراهم می نماید.
• ·       پیش بینی نیازمندیهای انسانی پایه
• ·       کمک رسانی و حفاظت در مقابل سالمند آزاری، تبعیض و رفتارهای تحقیرآمیز و کسب اطمینان از نگاه به سالمندان با دیده فرصت و نه تهدید
• ·       خوداتکائی واستقلال عملکردی سالمندان
• ·       تخصیص منابع مناسب برای رفاه اقتصادی واجتماعی سالمندان
• ·       حفظ و مراقبت از طریق ارائه خدمات حمایتی که همراه احترام به وجوه انسانی و تکریم و فراهم نمود فرصت زندگی مولد برای آنان
• ·       خدمات رسمی و غیر رسمی مبتنی بر اساس خانواده، ارتباط بین نسلی و حفظ سالمند در محیط خانه
• ·       راهبردها و برنامه های ارتقاء تصور مثبت از سالمندان و رفع تبعیض سنی
• ·       آموزش “روش صحیح زندگی” در راستای آمادگی برای سالمندی
• ·       توسعه و ارتقاءبرنامه هایی جهت تسهیل مشارکت سالمندان در فعالیتهای اقتصادی و ایجاد فرصتهایی در راستای برخورداری جامعه از تخصص، مهارتها و تجارب آنان
• ·       تصویب و تدارک ضمانت اجرائی شاخصهای حقوقی جهت ارتقاء وضعیت رفاهی سالمندان
• ·       ایجاد شرایط لازم جهت آموزش نیروی انسانی مورد نیاز جهت ارائه خدمات مطلوب

 

۴-۶ – تعهدات نظام(دولت ، مجلس و قوه قضائیه)در خصوص سالمندان

• ·       تدارک و ارتقاء فرصت برابر،تامین اجتماعی و مشارکت همه سالمندان
• ·       آموزش همه شهروندان سالمند کشور در جهت ارتقاء روش زندگی سالم،که به آنان در حفظ بهزیستی جسمی،روحی،هیجانی و معنوی یاری می رساند
• ·       ایجاد امکان مشارکت سالمندان در طراحی و اجرای سیاستهایی و برنامه هایی که مرتبط به آنان می باشد
• ·       حفظ حقوق مراقبین سالمندان
• ·       اتخاذرویکردهای توانمند سازی که منجر به بازیابی و حفظ توانائی و عدم وابستگی سالمندان می گردد
• ·       اتخاذسیاستها و قانونگذاریهایی که منجر به افزایش قدرت انتخاب سالمندان دراستفاده از مراقبتهای وابسته به مراکز می گردد
• ·       تقویت شورای ملی مجری سیاستهای ملی مرتبط با سالمندان
• ·       تصویب و اجرای قوانین حفظ حقوق سالمندان
• ·       ایجاد بسترهای لازم جهت آموزش نیروی انسانی مورد نیاز در رده های مختلف

 

۵-۶ – تعهدات دستگاههای اجتماعی بامحوریت شورای ملی سالمندان

• ·       هماهنگی فعالیتهای مرتبط با رفاه سالمندان
• ·       تهیه اطلاعات مربوط به سالمندان کشور
• ·       توسعه و تقویت ارتباط و برنامه ریزی بین دستگاههای دولتی ونهادهای غیردولتی که برنامه های آنان بر زندگی سالمندان تاثیر گذارمی باشد
• ·       ارتقاء خدمات طب سالمندان با کیفیت بالا
• ·       حمایت و برنامه ریزی جهت در دسترس بودن مراکز روزانه مراقبتی و تفریحی سالمندان در همه مناطق کشور
• ·       گسترش وتقویت خدمات مراقبت در منزل سالمندان
• ·       تقویت و ارتقاء مشارکت دولت ، نهادهای غیردولتی و بخش خصوصی در جهت برخورداری سالمندان از مزایایی نظیر یارانه ها، فرصتهای کسب درآمد، مستمری، حمایت روانی، …

 

۶-۶ – حوزه های عملکردی :

۱-۶-۶ -آموزش و رسانه ها:

• ·       حساس سازی رسانه های جمعی در مورد مفهوم “سالمندی به همراه تکریم” و تبلیغ این مفهوم درخروجی آنان برای جامعه
• ·       اشتراک با رسانه ها در جهت پوشش مناسب و اقبال مثبت از فعالیتهای رسانه ای مرتبط با سالمندان
• ·       تشویق شهروندان سالمند به همکاری با رسانه ها در جهت ارتقاء جایگاه آنان در جامعه
• ·       تشویق فرآیند یادگیری در تمام طول عمر در سالمندان
• ·       حمایت از ارائه دوره های آموزشی آماده سازی شهروندان برای آینده نظیر راهبردهای تامین درآمد، برنامه ریزی برای بازنشستگی، بیمه ، سرمایه گذاری و….

دستگاههای موظف :

ü    وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

ü    صدا و سیما

ü    وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی

ü    وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

ü    وزارت آموزش و پرورش

ü    وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری

ü    کمیته امداد حضرت امام (ره)

 

۲-۶-۶- طراحی عمران شهری و معماری بناهای عمومی و دولت:

• ·       الزام دستگاههای عمرانی به متناسب سازی سیاستهای عمرانی خودبا نیازهای سالمندان در هر کدام از فعالیتهای ساخت وساز کشور
• ·       اتخاذسیاستهای لازم جهت ترغیب و تشویق مالکان ساختمانهای موجود درخصوص مناسب سازی ساختار انان برای تسهیل دسترسی سالمندان
• ·       اتخاذ تدابیری جهت اخذمجوز مناسب سازی اماکن دولتی
• ·       استیجاری
• ·       متناسب سازی اماکن عمومی کشور با قابلیت دسترسی حداکثر برای سالمندان نظیر پیاده روها،وسائط نقلیه عمومی(اتوبوس،مترو،هواپیما،قطار،…) ، ترمینالها،پارکها و…..
• ·       در نظر گرفتن راههای دسترسی مناسب جداگانهبرای تحرک بهتر سالمندان و معلولین در محیطهای کار، ساختمانهای عمومی به خصوص در اماکن ارائه خدمات بهداشتی و اجتماعی،درسیتم حمل ونقل عمومی به وسیله سطوح شیب دار بالا رونده، دستگیره ها و ….

 

دستگاههای موظف

ü    وزارت کشور

ü    وزارت مسکن و شهرسازی

ü    وزارت راه و شهرسازی

ü    معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور

ü    شهرداریها

ü    وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

 

۳-۶-۶ – مسکن :

• ·       تشویق و امداد سالمندان در خصوص باقی ماندن در منازل شخصی تا حد امکان و ارتقاء وضعیت اقامت جایگزین در مراکز مراقبت از سالمندان در صورتیکه منازل آنان برای سکونتشان مناسب نباشند
• ·       کسب اطمینان از ایمن بودن محیط زندگی سالمندان
• ·       اتخاذ سیاستهای مناسب سازی درانبوه سازی اماکن مسکونی
• ·       اختصاص طبقات همکف ساختمانهای مسکونی به سالمندان توسط مالکان و سازندگان
• ·       وضع ضوابط مناسب سازی برای اماکن مسکونی استیجاری

دستگاههای موظف

ü    وزارت راه و شهرسازی

ü    وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

ü    وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی

ü    معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور

ü    شهرداریها

 

۴-۶-۶ – قانونگذاری:

• ·       اجرای قوانین و مقررات مرتبط با مزایا و مستمریهای دوران سالمندی
• ·       پیگیری وضع قوانین مورد نیاز در جهت تضمین دسترسی برابر سالمندان به خدمات اجتماعی
• ·       پیگیری تصویب و اجرای قوانین مرتبط با حفظ حقوق سالمندان
• ·       پیگیری تصویب و اجرای قوانین مرتبط با حفظ سالمندان در مقابل آزار،خشونت و تبعیض
• ·       پیگیری وضع مقررات برای حمایت از سالمندان آسیب پذیر، تنها و فقیر

دستگاههای موظف

ü    وزارت دادگستری

ü    وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

ü    وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

ü    کمیته امداد امام

 

۵-۶-۶ – محیط خانوادگی حمایتگر:

• ·       توسعه یک سیتم حمایت اجتماعی بعنوان مثال برنامه های آموزش مراقبت(رسمی و غیررسمی) با هدف کسب مهارت بستگان جهت مراقبت از سالمندان در محیط منزل
• ·       ایجاد گروههای امدادرسانی به خانواده های دارای مشکلات ویژه و ارائه دهندگان فعالیتهای مراقبتی ویژه نظیر مراقبین از سالمندان دچار زوال عقل (دمانس) و معلولیتهای جسمی
• ·       اتخاذ تدابیری جهت خوداتکائی سالمندان و ایجاد موقعیت ارتقاء کیفیت زندگی در راستای قادرسازی آنان جهت کار و زندگی مستقل در درون جامعه تا حد امکان
• ·       ارتقاء مهارتها، تقویت و حمایت از مراقبین خانگی
• ·       یادآوری و بزرگداشت خدمات ارزشمندی که سالمندان به خانواده و جامعه ارائه نموده اند
• ·       حمایت،گسترش و اجرای تدابیر مناسب جهت یاری رساندن به سالمندانی که وظیفه مراقبت از کودکان یا معلولین را به عهده دارند و یا سالمندان وابسته
• ·       بهبود وضعیت سالمندانی که مجبور به انجام فعالیتهای شغلی می باشند به ویژه آنان که از حمایت خانوادگی کافی برخوردار نبوده ، آسیب دیدگان از مصائب طبیعی و غیرطبیعی، آنانکه به لحاظ فیزیکی یا روانی نادیده انگاشته شده و یا مورد آزار قرار گرفته اند
• ·       تدارک پرداخت هزینه مراقبتهای موقت برای مراقبین خانگی (نظیر یارانه)

دستگاههای موظف

ü    صدا و سیما

ü    وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی

ü    وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

ü    معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور

 

۶-۶-۶- تامین درآمد :

• ·       تشویق صاحبان مشاغل به استفاده از سیستم بیمه اجتماعی و تضمین حمایت قانونی مورد نیاز از فرآیند تامین اجتماعی
• ·       از بین بردن هر گونه تبعیض در توانایی برخورداری سالمندان از مزایای مستمری دوران سالمندی
• ·       تشویق بیمه گران به ارائه تخفیف و مزایای ویژه به سالمندان
• ·       گسترش برنامه های آموزش برنامه ریزیهای اقتصادی دوران سالمندی برای جوانان

دستگاههای موظف

ü    وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی

ü    وزارت امور اقتصادی و دارایی

ü    معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور

۷-۶- ۶- خدمات مرتبط با بهداشت ، درمان و توانبخشی :

• ·       ادغام خدمات اساسی مرتبط با سلامت سالمندان در نظام مراقبتهای اولیه با تاکید بر طب پیشگیری
• ·       ارتقاءبرنامه های اولیه بهداشتی متمرکز برمراقبت از سالمندان
• ·       ایجاد و گسترش برنامه های توانبخشی سالمندان پس از بهبود از بیماریهای کاهنده ظرفیت عملکردی
• ·       ارائه برنامه های آموزشی کارکنان بهداشتی محلی جهت مراقبت از سلامت سالمندان با تمرکز اختصاصی بر شناخت موارد اولیه اختلالات و ناتوانیهاباهدف استفاده از زمان طلایی و ارائه خدمات مناسب
• ·       گسترش برنامه های آموزش “سلامت دوران سالمندی” برای بزرگسالان و شهروندان سالمند و تلاش در جهت ادغام این مفاهیم با دوره های آموزشی مدارس
• ·       تسهیل گسترش برنامه های مبتنی بر جامعه جهت ارائه :

۱-    مراقبت درمنزل

۲-  مراقبت موقت در مراکز

۳- توانبخشی درمانی / فیزیوتراپی

۴-  برنامه های آموزش کمک به سالمندان

۵-  تعامل اجتماعی و برنامه های اجتماعی متناسب با وضعیت فرهنگی و اجتماعی سالمندان

۶-  اتخاذ تدابیری جهت پایش منازل سالمندان

۷- تدوین استانداردهای مراکز مراقبت از سالمندان و ایجاد و حفظ سیستم پایش و نظارت

دستگاههای موظف

ü    وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

ü    وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی

ü    کمیته امداد امام

 

۸-۶-۶ – تغذیه:

• ·       ایجاد خدمات اجتماعی مداخله کننده جهت یاری رساندن به سالمندان در خصوص دستیابی، آماده سازی و خوردن غذای مناسب(نظیر برنامه های غذائی، حمل ونقل و سرویس رساندن غذا به منزل)
• ·       نظارت بر تغذیه مناسب سالمندان بستری در مراکز مراقبتی به منظور تامین نیازهای جسمی و روانی آنان
• ·       تامین خدمات بهداشت دهان و دندان به منظور اطمینان از دریافت غذای متنوع و کافی با حداکثر جذب مواد مغذی
• ·       تدارک آموزش و مشاوره تغذیه برای سالمندان و مراقبین با هدف شناساندن نیازهای تغذیه ای سالمندان
• ·       آموزش و نظارت بر تداخل داروهای مصرفی سالمندان با غذا و نیز تداخلات چند داروئی

دستگاههای موظف

ü    وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی

ü    وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

ü    وزارت صنعت ، معدن و تجارت

ü    وزارت جهاد کشاورزی

ü    صدا و سیما

ü    کمیته امداد امام

 

۹-۶-۶ – خدمات سلامت روان :

• ·       ایجاد و گسترش خدمات به سالمندان دچار چالش های روانی
• ·       ارتقاء برنامه های آگاهسازی عمومی با هدف رفع برچسب گذاری بیماریهای روانی به خصوص آلزایمر
• ·       ارتقاء فعالیتهای الحاق اجتماعی سالمندان دچار بیماریهای روانی
• ·       تدارک خدمات مشاوره ای برای سالمندان
• ·       تدارک خدمات مشاوره ای برای مراقبین خانگی و مراکز

دستگاههای موظف

ü    وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

ü    وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی

ü    کمیته امداد امام

 

۱۰-۶-۶ – مدیریت موارد اضطراری و وضعیتهای بحرانی :

• ·       اطمینان از حساسیت اولین امداد گران نسبت به نیازهای سالمندان
• ·       آموزش تیم مدیریتی آسایشگاهها در مورد مراقبت از سالمندان در مواقع بحرانی
• ·       هماهنگی نهادهای رفاهی جهت پیگیری وضعیت سالمندان پس از فاجعه
• ·       آموزش نهادهای مردمی و آماده سازی آنان جهت حفاظت از سلامت سالمندان در مواقع بحرانی
• ·       افزایش آگاهیهای عمومی و راهنمایی خانواده ها
• ·       ثبت و ضبط اطلاعات مرتبط با سالمندان آسیب پذیر جهت ارائه خدمات اولیه در مواقع بحران

دستگاههای موظف

ü    وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی

ü    وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی

ü    جمعیت هلال احمرجمهوری اسلامی ایران

ü    کمیته امداد امام

 

۱۱-۶-۶- اوقات فراغت :

• ·       تدارک سازو کاری برای سالمندان تا از وقت خود بطور سازنده استفاده نمایند
• ·       تشویق ارتباط مثبت با همسالان و همسایگان
• ·       ارتقاء اعتماد به نفس و خوداتکائی
• ·       تدارک بستر پیشرفت شخصی و حفظ سلامت جسمی و روانی
• ·       اشتراک استعدادها و تجارب با همسالان
• ·       تسهیل تعامل مداوم بین سالمندان و جوانان که باعث تبادل آگاهیها و کنش متقابل می گردد

دستگاههای موظف

ü    وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی

ü    وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

ü    وزارت ورزش و جوانان

ü    کمیته امداد امام

ü    شهرداریها

 

۱۲-۶-۶ -تحقیقات و توسعه :

• ·       شناسایی نقائص و نقاط ضعف در پیش بینی خدمات اجتماعی سالمندان
• ·       جمع آوری اطلاعات(محلی ، ملی و بین المللی)جهت سیاستگذاری ، تصمیم گیری و ایجاد تغییرات

دستگاههای موظف

ü    وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

ü    وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری

ü    وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی

ü    وزارت کشور

ü    معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور