گردشگری سالمندان

چکیده مصاحبه پژوهشی:

– برنامه ­ریزی برای ارائه هرگونه خدمات، نیازمند شناخت نیازهای واقعی سالمندان است.

– گذراندن اوقات فراغت به بهترین وجه ممکن از نیازهای سالمندان است.

– سالمند باید از خانه‌ بیرون بیاید و ما با ایجاد منابع و شرایط تفریح و اوقات فراغت سالمند را پر کنیم که احساس بیهودگی نکند.  

– یکی از برنامه­ ها ایجاد شبکه‌های مجازی و بانک سالمندی است.

– فراهم کردن ارتباطات سالمندان با یکدیگر و آگاه کردن آنها به مسایل و دادن آموزش‌های لازم از طریق شبکه مجازی به آنها.

-تسهیل در امر گردشگری از طریق شبکه مجازی با ارتباط گرفتن سالمندان با یکدیگر.

پژوهش خبری صدا وسیما:با پیشرفت روز افزون علم پزشکی، امید به زندگی افزایش یافته و جوامع مختلف با افزایش جمعیت سالمند روبرو شده اند. برنامه­ ریزی برای ارائه هرگونه خدمات، نیازمند شناخت نیازهای واقعی سالمندان است. آگاهی و دستیابی به نیازهای واقعی آنان به برنامه­ ریزان کمک می کند تا با توجه به خواست و نیاز آنان برنامه ریزی کنند. یکی از نیازهای سالمندان گذراندن اوقات فراغت­شان به بهترین وجه ممکن است. این نوشتار مصاحبه پژوهشی با دکتر محسن سلمان­ نژاد، رئیس دبیرخانه شورای سالمندی است که برای اطلاع از برنامه ­های این دبیرخانه برای پر کردن اوقات فراغت سالمندانِ نظرات ایشان را جویا شده ایم .

جای خالی گردشگری سالمندان

ـ دکتر سلمان­ نژاد، دبیر دبیرخانه شورای ملی سالمندان: اولویت جمعیتی کشور ما ابتدا جوانان است و پس از آن سالمندی. واقعیت این است که خیلی کارها در مقیاس کوچک در شرکت ­های مردم نهاد (سمن ­ها) و بنیادهای مردمی انجام می­ شود. در سطح کشور هم در حد برنامه ­ریزی و تدوین سند پیش می­رود.

به دلیل باز شدن پنجره جمعیتی کشورمان به سالمندی؛ تقریبا در سه دهه آینده از هر سه نفر یک سالمند خواهیم داشت. برای نگهداری سالمندان فکر شده است و جا و مکان هم داریم، برای کارهای پرستاری و توانبخشی و کارهای روزانه؛برای همه این کارها و تاسیس مرکزی در خصوص این کارها مجوز می‌دهیم و … ولی گردشگری سالمندان جایش خالی است. برای تفریح و پر کردن اوقات سالمندان جایی نداریم و این موضوع خیلی مهمی است در اکثر کشورهای پیشرفته برای اوقات فراغت و سرگرمی و توانمندی سالمندان برنامه‌ریزی شده است که سالمندان در جامعه فعال باشند. چون ما نباید فقط فکر سالمند بیمار باشیم ما الان روی صحبت‌مان سالمندان سالم و فعال است.

 سالمندان و آمارهای موجود

ـ دکتر سلمان­ نژاد، دبیر دبیرخانه شورای ملی سالمندان:  در گذشته بسیاری از سالمندان به سن حتی ۶۵-۶۰ سالگی هم نمی‌رسیدند. الان اغلب ۶۰ ساله بازنشسته می‌شوند و یا از کار افتاده می‌شوند و تا ۸۵-۸۰  سال عمر می‌کنند ما همین الان بیش از یک میلیون سالمند بالای ۸۰ سال داریم. در ۵/ ۷ میلیون نفر حدود ۵/ ۲ میلیون سالمند ۶۵-۶۰  ساله داریم.

 سالمندان و اوقات فراغت

ـ دکتر سلمان­ نژاد، دبیر دبیرخانه شورای ملی سالمندان:  ما سالمندان سالم زیادی داریم که نمی‌دانند چکار کنند ما برای اینها سعی می­ کنیم با تقویت شرکت‌های مردم نهاد کاری انجام دهیم چون سرگرمی و اوقات فراغت چیزی است که ما باید از پایین به بالا به این مسئله نگاه کنیم یعنی خود سالمندان در قالب گروه‌هایی محلی، گروه‌های مردم نهاد (سمن­ ها) کمک کنند و برنامه‌ریزی شود و ساعت فراغت این عزیزان پر شود. که الان خیلی  از شرکت های مردم نهاد اما در مقیاس­ های خیلی کوچک در شهرها این کار را انجام می‌دهند البته این موضوع در روستاها خیلی بهتر است یعنی در روستاها سالمندان اوقات فراغتشان را خودشان با  کمک هم پر کرده‌اند و آنجا از این بابت هیچ مشکلی ندارند. یعنی مشغولیت سالمندان در روستاها و شهرهای کوچک بهتر از شهرهای بزرگ است، در شهرهای کوچک دور هم جمع می­ شوند، صحبت می‌کنند با هم بیرون می‌روند یا به تفریح یا به دیدن یکدیگر می ­روند در روستاها که بطور کلی کار می‌کنند و به اوقات فراغت کمتری نسبت به شهرها نیاز دارند ولی متاسفانه شهرنشینی باعث شده شرایط زندگی در شهرهای بزرگ مانند شهرهای کوچک و روستاها نباشد ما ناگریزیم به شکلی سالمند را از خانه‌اش بیرون آوریم و با ایجاد منابع و شرایطی برای اینکه سالمند تفریح و اوقات فراغتش را پر کنیم که احساس بیهودگی نکنند.   

این فکر که دولت شرایط و منابع را برای گذراندن اوقات فراغت سالمند فراهم کند نادرست است ولی ما می توانیم شرایط این کار را فراهم کنیم و فکرش را ایجاد کنیم و آموزش را در محلات بگذاریم یعنی تصویرش را برای آنها ترسیم کنیم و در شروع این مسئله هم به آنها کمک کنیم و حتی می ­توان منابع مالی اندکی هم در اختیار سازمان­ ها قرار داد.

ما باید با داشته‌هایِ خودِ سالمندان؛ آنها را سازماندهی کنیم تا  متکی  به دولت نباشند. در کشورهای در حال توسعه برای سالمندانشان ۳۰۰-۲۰۰ کسب و کار درست کرده‌اند. و به این صورت سالمند را سرگرم کرده‌اند و قاعدتا باید سالمند را فعال کرد و به این شکل می­ توان اوقات فراغتشان را پر کرد و آنها را سرگرم کرد و نه به صورتی که پس از سی سال کار آنها مجددا مشغول به کار شوند. ما به دنبال آن هستیم که به شکل پاره وقت آنها را سرگرم کنیم.

ما به دنبال استفاده از توانمندی‌های سالمندان برای پر کردن اوقات فراغت خودشان هستیم و بخشی دیگر هم بصورت تفریح و گردش وقتشان را پر کنیم.

پژوهش خبری :برای تفریح سالمندان تاکنون چه اقداماتی صورت گرفته است؟

ـ دکتر سلمان­ نژاد، دبیر دبیرخانه شورای ملی سالمندان:  دبیرخانه شورای ملی سالمندن متولی ۵/ ۷ میلیون نفر سالمند و برای کل کشور است. بهزیستی ۶۰۰هزار سالمند را تحت پوشش دارد. با سازمان‌ها و جاهای مختلف نامه نگاری می‌کنیم که افراد سالمند براحتی بتوانند سفر کنند.

در سنین سالمندی خصوصا درکشور ما یکی از محل‌هایی که افراد سالمند در این دوره دوست دارند بروند اماکن زیارتی است که بهترین محل زیارت برای آنها مشهد مقدس است. این سفر برای آنهایی که  خیلی دوست دارند و آنهایی که بویژه تا بحال به مشهد نرفته اند کارهایی در حال انجام است که بتوانند مشرف شوند بطور مثال با شرکت رجاء هماهنگ کردیم برای سالمندان و تخفیف گرفتیم و نیز با آستان قدس هماهنگی های لازم را به عملی آوردیم که سالمندان در بهترین شرایط سفر کنند.

ما (دبیرخانه شورای ملی سالمندان) در کنار مطالعه پیمایشی سالمند و سند ملی سالمند برنامه های زیادی داریم . از جمله راه‌اندازی سایت سمن­ ها ‌و تعداد آنها را افزایش خواهیم داد و ارتباط بین سمن­ ها را بالا خواهیم برد. آموزش­ های محله محور را رونق خواهیم داد. بحث مراقبت از سالمند را سازماندهی می‌کنیم و حتی رشته­ ای تخصصی در دانشگاه برایش تعریف کرده‌ایم.     

کار networkmarketing را بطور جدی برای سالمندان شروع کرد­ه ­ایم. یعنی ما بوسیله شبکه‌های مجازی ارتباطات سالمندان را در کشور افزایش خواهیم داد و آنها را از طریق شبکه‌ها به مسایل آگاه می­ کنیم و آموزش‌های لازم را به آنها می ­دهیم و از این طریق حتی بتوانیم در امر گردشگری تسهیل کنیم و این مسئله را ابتدا از سفر به مشهد شروع کرده‌ایم چون خیلی از سالمندان دوست دارند به زیارت بروند ولی هزینه‌اش را ندارند که ما برای کسانی که برای اولین بار به مشهد مشرف می شوند؛ هزینه‌اش را کامل می پردازیم.

پژوهش خبری :اقدامات صورت گرفته در مورد اوقات فراغت سالمندان در چه سطوحی انجام می شود؟ ( در سطح مراکز استان؛ در شهرستان ها  و یا شهرهای کوچکتر به چه شکلی است)؟

دکتر سلمان­ نژاد:  این کار برای کل سالمندان کشور انجام می‌شود، البته قبلا هم انجام می­شده ولی ما سازماندهی می‌کنیم. ما اینکار را برای مشهد اولی‌ها بویژه آنهایی که تحت پوشش هیچ صندوقی نیستند یا تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی هستند، انجام می ­دهیم و در واقع بهترین کار همین ارتباط دادن آنها با یکدیگر است.

پژوهش خبری :در اینکار چقدر موفق بودید؟

ـ  دکتر سلمان­ نژاد :  باید همکاری های بین سیستمی در حد بالا باشد که متاسفانه همکاری‌های لازم بین سازمانها وجود ندارد، کار تیمی ما ضعیف است. اگر کار برای سالمندان در یک سازمان انجام می ­شد سریعتر پیش می‌رفت. رشته سالمندی رشته بسیار پیچیده و دشواری است. منابع مالی در کشور کم است و بودجه کمی به این مسئله اختصاص داده‌اند ما برنامه‌ریزی اولیه را انجام می‌دهیم و منابع اطلاعات و مالی را تکمیل می‌کنیم بانک اطلاعاتی سالمندان و منابع مالی مثل یارانه‌هایی که بتوانیم از جاهای دیگر گرفت و به این عزیزان اختصاص داد. کار سختی است  و باید مداومت کرد و کار را به سرانجام ‌رساند.

سازمان‌های مختلف برای بازنشستگان خودشان کارهای محدودی انجام داده‌اند ولی کافی نیست. و سالمندانی هم هستند که تحت صندوق‌های بازنشستگی نیستند آنها چه وضعیتی دارند، خوشبختانه تعداد آنها کمتر است ولی به هر حال کارهایی که داریم انجام می‌دهیم کافی نیست. بحث اصلی سالمندها بحث درآمدی و معیشتی شان است در کشور این موضوع باعث افسردگی و غیرفعالی آنها می ­شود، شعار ما این است که سالمند بتواند استقلال داشته باشد. استقلال سالمند بستگی به جیبش دارد. سالمندی که پول نداشته باشد کرامت ندارد . استقلال ندارد. و …… دچار سالمند آزاری می ­شود. استقلالش مورد حمله قرار می‌گیرد. و اینها افرادی سرخورده با خودپنداری منفی،  افسرده و نیازمند و مجموعه همه اینها فلاکت می­شود. یعنی نهایت سالمندی افرادی مفلوک هست. با توجه به جمعیت­مان  که رو به سالمندی می‌رود باید فکرهای اساسی کنیم ما اگر منابع‌مان کم است باید برای فراهم کردن منابع فکر کنیم. و حتی باید برای تغذیه و الگوهای مصرف آنها برنامه‌ریزی کرد.

سعی ما بر آموزش سالمندان است برای مشغول کردن آنها بر اساس سنت و الگوهای فرهنگ خودمان، باید الگوبردای مناسب کنیم.

لایحه مسکوت مانده حمایت از سالمندان 

دکتر سلمان­ نژاد، دبیر دبیرخانه شورای ملی سالمندان:  قبل از تشکیل دبیرخانه شورای ملی سالمندی یک لایحه حمایت از سالمندان بوده که متاسفانه مسکوت مانده است. در این لایحه تمام یارانه‌هایی که باید برای اوقات فراغت سالمندان مهیا شود، تعیین شده است (باید محل منابع هم تامین شود). بخشی از منابع از محل ارزش افزوده؛ یارانه، مالیات ها، پیامک‌های مخابراتی و کلا جاهایی که مبالغ کلانی وجود دارد که می­ شود بخشی از آن را به این موضوع و برای انجام آن در نظر گرفت. ما بشدت به دنبال تکمیل لایحه هستیم و امیدواریم در چند سال آینده کار را به سرانجام برسانیم ولی هم اکنون با توجه به حجم کارها سرعت کمی داریم.

پژوهش خبری :به جز مشهد که برای سالمندان در نظر گرفته‌اید برای جاهای دیگر هم برنامه دارید؟

دکتر سلمان­ نژاد، دبیر دبیرخانه شورای ملی سالمندان:  برای اینکه سفر مشهد به صورت مجانی برای سالمندان انجام شود برایمان مهم است. ولی قاعدتا در networkmarketing که ایجاد می­ شود؛ تمام مکان های گردشگری که بنیادهای مربوط به سالمندان به آنها دسترسی دارند؛ در استانها و شهرهای مختلف عملا در اینجا شناسایی و ثبت می ­شود و خیلی راحت سالمندان از شهرهای مختلف بین هم ارتباط برقرار می‌کنند و مسئله اقامت شان حل می ­شود و وسیله سفر این عزیزان هم با شرکت رجا رایزنی کردیم که گفتند با توجه به بانک سالمندان باید تعداد آنها را اعلام کنیم تا مسئله ترانسفر این عزیزان هم حل شود.

برای اسکان سالمندان در شهرهای مختلف که برای گردش و تفریح یا انجام کاری می­ روند با بنیادهای مرتبط هماهنگ هستیم که محل اسکانشان مشخص باشد که گردشگری سالمندان از لحاظ هزینه به حداقل برسد.

پژوهش خبری :آیا برای گردشگری سالمندان آیین نامه‌ای وجود دارد؟

ـ‌ دکتر سلمان­ نژاد، دبیر دبیرخانه شورای ملی سالمندان:  خیر ما برای گردشگری این عزیزان نمی‌توانیم آیین نامه مدون بدهیم. برای گردشگری باید تسهیلات ایجاد کنیم. که گفتیم مثل ترانسفر، اسکان، غذا و…. که فعالیت‌هایی هم انجام شده و رایزنی‌ را با جاهای مختلف انجام داده‌ایم.

اینکارها در لوای لایحه‌ای به نام حمایت جامعه از سالمندان می ­توان مدون کرد. یعنی ما باید بحث مالی این حمایت‌ها را از  سازمان‌های دیگر تامین کنیم.

پژوهش خبری :به جز شرکت­ های مردم نهاد نقش ارگان های دولتی در مسئله حمایت از سالمندان چیست؟

ـ‌ دکتر سلمان ­نژاد، دبیر دبیرخانه شورای ملی سالمندان:  این وظیفه را کانون‌ها انجام می‌دهند. ما به کل دستگاه‌ها نامه نگاری کرده‌ایم  که کلیه اطلاعات مربوط به کانون‌هایشان را به ما بدهند درواقع می ­خواهیم از ظرفیت کلیه کانون­ های سطح کشور برای سالمندان استفاده کنیم. یعنی می­خواهیم با تشریک مساعی تمام ارگان‌ها و بنیادها مسئله سالمندان را حل کنیم که اتفاقا امکانات خوبی هم دارند. مثلا ۵/ ۱ میلیون بازنشسته خدمات درمانی داریم که از این تعداد ۷۰۰ هزار نفرشان فرهنگی هستند جالب است که بدانید که  اینها در تمام شهرها کانون دارند (خانه معلم) حالا ببینید بقیه وزراتخانه‌ها چقدر امکانات دارند که درست هم از این محل ­ها استفاده نمی­ شود. اگر بتوانیم این امکانات را به شراکت بگذاریم و سازمان‌ها و وزارتخانه ها به هم کمک کنند و اگر خود مردم به هم کمک کنند مجموعه ای از کمک­ های مردمی دولتی می شود در قالب شرکت های مردم نهاد و فعالیت‌هایی که می تواند انجام شود و سالمندان در جامعه به شکل فعال تری زندگی کنند.

سخن آخر

توجه به اوقات فراغت کلیه اقشار جامعه برای داشتن جامعه­ ای فعال و سالم امری حیاتی و ضروری است و در این راستا عدم توجـه به اوقات فراغت و نیازهای سالمندان هزینه­ های زیادی را برای جامعه در بر خواهد داشت.

به همان نسبتی که باید به سالمندان توجه ویژه کنیم به دلیل تیپ جمعیتی کشورمان، باید راه حل ­هایی برای آنها ارایه داد، در وضعیت کنونی کشور که  منابع مالی بسیار محدود است و شرایط هم به گونه ­ای است که نباید بسیار آرمانی فکر کرد و منطقی هم نیست؛ اگر درست برنامه ­ریزی نشود؛ برای سالمندان در آینده با مشکل مواجه خواهیم شد ضمن اینکه با برنامه ریزی صحیح می‌توان از فرصت سالمندی بهینه ترین استفاده را کرد.